Alm. Rugby, Fr. Rugby, İng. Rugby. Oval bir topla 15’er kişilik bir takım arasında el ve ayakla oynanan bir çeşit spor. Bâzı yönleri futbol ve Amerikan futboluna benzerse de, kesintisiz oynanır ve oyunda oyuncu değişikliği yapılmaz. Rugby’de top, ayak vuruşuyla, elden ele atma ve elde taşınma sûretiyle oyuncular arasında dolaştırılır. Oyun 40’ar dakikalık iki devreden meydana gelir. Oval topun uzunluğu 28-30 cm, ağırlığı 400-440 gr arasındadır. Uzun kısmın çevresi 76-79 cm, küçük çevre ise 58-62 cm’dir.

Karşılaşmada gâye topu elle taşıyarak kale çizgisinden geçirmek veya ayak vuruşuyla iki kale direği arasındaki yatay direğin üstünden aşırarak puan kazanmaktır. Fazla puan toplayan takım galip îlân edilir. Rugby sahasının eni 66-99 m, kale çizgileri arası uzunluk ise 95-100 metredir. Kale çizgilerinin ardında da 12-22 metrelik uzunlukta kale arka sahası mevcuttur. Kalelerin eni 5,6 metredir. 12 m yükseklikteki kale direklerinin uçları serbesttir. Futbol kalelerinden farklı olarak, yerden 3 m yükseklikte yatay birer direkle bağlanmışlardır. Görünüşleri “H” harfi şeklindedir. Top, ayak vuruşuyla yatay direk üstünden geçirilince puan kazanılır. Maçta topu taşıyan sporcuyu durdurmak için yere düşürmek serbesttir.

Rugby sporu, 1823’te İngiltere’deki Rugby Kolejinde bir futbol maçı esnâsında bir oyuncunun atılan topu elle yakalayıp göğsüne sıkıca bastırarak rakip kaleye koşmaya başlamasıyla ortaya çıktı. Önce Oxford sonra da Cambridge üniversitelerinde oynandı. Oyun kuralları 1871 yılına kadar belirsiz kaldı. Bu sporu benimseyen kulüplerin bir araya gelmesiyle kurulan “Rugby Union”, oyun kurallarını belirledi. İskoçya, Galler, İrlanda ve Fransa gibi ülkelerde yaygınlaştı. 1934’te Uluslararası Amatör Rugby Federasyonu (FIRA) kuruldu.

1895 yılında İngiltere’deki “Rugby Birliği”nden bir kopma sonucu XIII’lü Rugby ortaya çıktı. Rugby Birliğinden kopan kulüpler, yeni oyunun kurallarını tespit etmek için “Northern Football Rugby Union”u kurdular. Sonradan bu birlik “Rugby Football Leaque” adını aldı.

XV’li rugby’de bulunan sağ ve sol açıklar XIII’lü rugby’de yoktur. Yığılmaların yerini taç atışları almıştır. XV’li rugby’ye göre daha hızlı ve akıcı bir oyun sergilenir. XIII rugby evrensel olmayıp profesyonel kabul edilir. Oyuncuların sahadaki yerleri, oyun süresi, sahanın boyutları ve topun özellikleri her iki rugbyde de aynıdır.

Profesyonel rugby, çoğunlukla İngiltere’nin kuzeyinde, Avustralya, Fransa, Yeni Zelanda gibi ülkelerde oynanır.

Rugby sporunun uluslararası federasyonu yoktur. En önemli uluslararası karşılaşma, her yıl İngiltere’nin dört takımıyla Fransa arasında düzenlenen “Beş Ulus Turnuvası”dır. İlk dünyâ rugby kupası 1987’de düzenlenmiştir. Türkiye’de rugby sporu yapılmamaktadır.