Alm. Grosswesir (m), Fr. Grand Vizir (m), İng. Grand Vizier. Osmanlı devlet teşkilâtında pâdişâhtan sonra devletin en yüksek rütbeli idârecisi. Sadrâzam, “vezîriâzam” diye de bilinir ve pâdişâhın mutlak vekîli olarak devlet işlerini idâre ederdi. Sadrâzamlara ayrıca “sadr-ı âlî, vekil-i mutlak, sâhib-i devlet, zât-ı âsafî” gibi ünvanlar da verilirdi.

Osmanlı Devletinin kuruluş devresinde, sadrâzama sâdece vezir denilirdi. Devletin ilk vezirleri hep ilmiye sınıfına mensup devlet adamları arasından seçilirdi. Orhan Gâzi devrindeki Vezir Alâeddîn Paşa, Ahmed Paşa bin Mahmûd, Hacı Paşa ve Sinâneddîn Yûsuf Paşa ilmiye sınıfından vezirliğe getirilmişler; aynı şekilde Çandarlı Kara Halil ile oğulları da kazaskerlikten vezir olmuşlardır. Devletin ilk zamanlarında bir vezir bulunmaktayken, Sultan Birinci Murâd Han zamânından îtibâren vezir sayısı artınca hükümdârın vekîli olan vezîri diğerlerinden ayırmak üzere “vezîriâzam” veya “sadrâzam” ünvânı ortaya çıktı. Târihlerde belirtildiğine göre, ilk vezîriâzam, Çandarlı Halil Hayreddîn Paşadır. On beşinci asır sonlarına kadar vezir adedi üçü geçmedi. Vezirler; dîvân-ı hümâyûnda, kubbealtında toplanıp kendilerine verilen işlere baktıkları için, “kubbe vezîri” veya “kubbenişîn” adını da almışlardır.

Fâtih devrinde sadrâzamlık, devşirme yoluyla devlet kadrolarına giren liyâkatlı devlet adamlarına da verilmeye başlandı ve bu usûl on sekizinci asra kadar devâm etti.

Vezîriâzam veya sadrâzamlar hükümdârın mutlak vekîli olduklarından, onun beyzî ve yüzük şeklindeki tuğralı mührünü taşırlardı. Bu sebeple sözü ve yazısı pâdişâhın irâdesi ve fermânı demekti. Nitekim Fâtih Kânunnâmesi’nde sadrâzamın devlet içindeki yeri şu şekilde yazılıdır:

“Bilgil ki vüzerâ (vezirler) ve ümerâ (emirler)nın, vezir-i âzam, başıdır, cümlenin ulusudur, cümle umûrun vekîl-i mutlakıdır ve malımun vekîl-i defterdârıdır ve ol vezir-i âzam nâzırıdır ve oturmada ve durmada ve mertebede vezir-i âzam cümleden mukaddemdir (önce gelir).”

Sarayda toplanan ve önemli devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı dîvân-ı hümâyûnda, Fâtih Sultan Mehmed Hana kadar bizzat pâdişahlar reîslik ederken, bu görev daha sonra vezîriâzamlar tarafından yerine getirilmeye başlandı. Vezîriâzamlar, dîvân-ı hümâyûnda netîceye kavuşturulmayan veya arza lüzum görülmeyen işleri, kendi konaklarında Pazartesi, Çarşamba, Cumâ, Cumartesi ve Pazar günleri ikindi ezânından sonra topladıkları dîvânda görüşürlerdi ki buna “ikindi dîvânı” adı verilirdi.

Osmanlı Devleti dâhilindeki bütün tâyin, azil, terfi ve yükselmelerde birinci derecedeki merci “sadâret” olup, bu işlerin hepsi sadrâzamın emri ile yapılırdı. Sadrâzam, sâdece Enderûn ile ilgili işlere karışamazdı. Pâdişâhın seferde olmadığı zamanlarda bâzı yüksek dereceli memurların muamelelerinde, hükümdârın izni alınırdı. On yedinci asra kadar pâdişâhın mutlak vekîli olma husûsiyetlerini korudular. Ancak, bu devirden sonra sadrâzamların tesir alanları daraldı.

Sadrâzamların, devletin ekonomik hayâtında da önemli rolleri vardı. 5999 akçeye kadar timarları, pâdişâhın irâdesini almaksızın hak sâhiplerine verebilirlerdi. Ayrıca timarın zeamete veya bir hasın zeâmete çevrilmesi gerektiğinde pâdişâhın irâdesi alındıktan sonra, verilen berâtın tuğrasını mutlaka sadrâzam çekerdi.

Pâdişâhların sefere çıkmadığı durumlarda, Serdâr-ı ekrem (Başkumandan) sıfatıyla orduyu sadrâzamlar kumanda ederlerdi. Büyük yetkilere sâhip olduklarından sefer esnâsındaki bütün muâmeleleri yürütürlerdi. Sefere gidilirken hazîne ve defterhâne kayıtları da birlikte götürülür, devlet işleri ordugâhtan idâre edilirdi.

İstanbul’un emniyeti, halkın temel ihtiyâç maddeleriyle ilgili işler de sadrâzamın vazîfeleri arasındaydı. Bu işlerle İstanbul kâdısı, yeniçeri ağası ve bostancıbaşı vazîfeliydi. Ancak birinci derecede mesul sadrâzamdı. Bunun için diğer görevlilerle birlikte sık sık İstanbul’u teftişe çıkarlar, âsâyiş ve esnafı kontrol ederlerdi. Vazîfe bittiğinde, vaziyet bir raporla pâdişâha arz edilirdi. Denetleme esnâsında dul, yetim ve ihtiyârlara da atiyyeler (hediyeler) dağıtılarak, hayır duâları alınırdı.

Sadrâzamın önemli görevlerinden biri de, kapıkulu ocaklarının üç ayda bir verilen maaşlarının dağıtılmasıydı. Yeniçerilerin ulûfeleri dîvân-ı hümâyûnda, ocaklarınki paşa kapısında sadrâzamın huzûrunda verilirdi.

Vezîriâzamların “iç ve dış halkı” denilen kalabalık maiyetleri ve kendilerinin besledikleri askerî kuvvetleri vardı. Buna “kapı halkı” denilirdi. Ayrıca maiyetinde bulunan kethüdâ, reîsülküttâb, çavuşbaşı, tezkireci, mektupçu, amedci, teşrifâtçı, divitdâr ve telhisçi gibi vazîfeliler de sarayla irtibâtı sağlarlardı. Vezîriâzamların kapı halkı, asker olanlar hâricinde 300 ile 1000 kişi arasında değişirdi. Sadrâzamların bu kadar kalabalık maiyetleri dolayısıyla masrafları çoktu. Bu sebeple sadrâzama gelir olarak haslar tahsis edilirdi. Has bölgesindeki vergiler olan bu gelir, iki milyon sekiz yüz bin akçe civârında olurdu. Bundan başka “câize” denilen pâdişâha gelen haraclarda, bir miktar sadrâzamın hissesi vardı. On sekizinci asırda Kıbrıs geliri sadrâzama verilmişse de, bu gelir devamlı olmamıştır. Emekli olması hâlinde, yüz elli bin akçe senelik maaş alırdı. Bâzan da bir yerin geliri“arpalık” olarak buna eklenebilirdi.

Sadrâzamlar, dîvân günlerinde ve sefer esnâsında mücevveze kavuk giyerlerdi. Arasıra ise kallavî kavuk kullanırlardı. Elbise olarak da kumaş üstlük ve lokmalı kumaştan iç kaftan giymeleri kânundu. Fes giyilmeğe başlanılmasından sonra ise, merâsimlerde kenarı sırmalı fes ve yakası som, sırmaları beyaz çuhadan harvanî ve çuha elbise giymeye başladılar.

Sadrâzamlık ünvânı, 1838 senesine kadar devâm etti. Sultan İkinci Mahmûd Han (1808-1830), devlet teşkilâtında yaptığı değişiklikler sırasında, sadrâzam yerine başvekil’in kullanılmasını emretti. Ancak bir sene sonra tekrar sadrâzam ünvânı kullanılmaya başlandı. 1878’de tekrar başvekil ünvânı konuldu. 1882 senesinde ise, sadrâzam kelimesine dönüldü ve 1922 senesinde Osmanlı Devletinin yıkılışına kadar kullanıldı. Osmanlı Devletinde 215 kişi sadrâzamlık makâmına getirildi. Tekrarlarla 292 defâ sadrâzam tâyini yapılmıştır.

Osmanlı Sadrâzamları, Sadâret Târihleri ve Müddeti:

1. Alâeddin Paşa bin Hacı Kemâleddin (Takriben 1320-1331, on bir yıl)

2. Mahmûdoğlu Nizâmeddin Ahmed Paşa (Takriben 1331-1348, on yedi yıl)

3. Hacı Paşa (Takriben 1348-1349, bir yıl)

4. Sinâneddin Yûsuf Paşa (Takriben 1349-1364, on beş yıl)

5. Çandarlızâde Kara Halil Hayreddin Paşa bin Ali ('.9.1364-22.1.1387, yirmi iki yıl, dört ay)

6. Çandarlızâde Ali Paşa (22.1.1387-18.12.1406, on dokuz yıl, on ay, yirmi yedi gün)

7. İmamzâde Halil Paşa (18.12.1406-1413, yedi yıl)

8. Amasyalıoğlu Bâyezîd Paşa (1413-'.7.1421, sekiz yıl)

9. Çandarlızâde Birinci İbrâhim Paşa ('.7.1421-25.8.1429, sekiz yıl, bir ay)

10. Dânişmendoğlu Mehmed Nizâmeddin Paşa (28.8.1429-1438, dokuz yıl)

11. Çandarlızâde İkinci Halil Hayreddin Paşa (1438-1.6.1453, on beş yıl)

12. Veli Mahmûd Paşa (1.6.1453-1466, 1472-1474, on beş yıl)

13. Rûm Mehmed Paşa (1466-1469, üç yıl)

14. İshak Paşa (1469-1472, 4.6.1481-1482, dört yıl)

15. Gedik Ahmed Paşa (1474-1477, üç yıl)

16. Karamânî Mehmed Paşa (1477-4.5.1481, dört yıl)

17. Dâvûd Paşa (1482-8.3.1497, on beş yıl)

18. Hersekzâde Ahmed Paşa (8.3.1497-8.3.1498, 1503-7.9.1506, 1511-1512, 18.12.1514, 4.3.1515-25.4.1516, yedi yıl, altı ay, yirmi yedi gün)

19. Çandarlızâde İkinci İbrâhim Paşa ('.8.1498-'.8.1499, bir yıl)

20. Mesih Paşa ('.8.1499-1501, iki yıl)

21. Şehid Hâdim AliPaşa (1501-1503, 7.9.1509-'.7.1511, altı yıl, on ay)

22. Koca Mustafa Paşa (1511-'.12.1512, bir yıl)

23. Dukaginoğlu Ahmed Paşa ('.12.1512-4.3.1515, iki yıl, üç ay)

24. Şehid Hâdım Sinan Paşa (26.4.1516-22.1.1517, bir yıl, sekiz ay, yirmi altı gün)

25. Yûnus Paşa (22.1.1517-27.6.1523, yedi ay, yirmi iki gün)

26. Pîrî Mehmed Paşa (13.9.1517-27.6.1523, beş yıl yedi ay, on dört gün)

27. Dâmâd Makbul Maktul İbrâhim Paşa (27.6.1523-15.3.1536, on iki yıl, sekiz ay, on sekiz gün)

28. Ayas Mehmed Paşa (15.3.1536-13.7.1539, üç yıl, üç ay, yirmi dokuz gün)

29. Dâmâd Lütfi Paşa (13.7.1539-27.4.1541, bir yıl, dokuz ay, on beş gün)

30. Hâdım Süleyman Paşa (27.4.1541-28.9.1544, üç yıl, yedi ay, bir gün)

31. Rüstem Paşa (28.9.1544-6.10.1553, 29.9.1555-10.7.1561, on dört yıl, dokuz ay, on dokuz gün)

32. Kara Ahmed Paşa (6.10.1553-29.9.1555, bir yıl, on bir ay, yirmi üç gün)

33. Semiz Ali Paşa (10.7.1561-28.6.1565, üç yıl, on bir ay, on dokuz gün)

34. Sokullu Mehmed Paşa (28.6.1565-12.10.1579, on dört yıl, üç ay, on beş gün)

35. Semiz Ahmed Paşa (12.10.1579-28.4.1580, altı ay, on altı gün)

36. Lala Kara Mustafa Paşa (28.4.1580-7.8.1580, üç ay, dokuz gün)

37. Koca Sinan Paşa (7.8.1580-24.12.1582, 2.4.1589-1.8.1591, 28.1.1593-16.2.1595, 7.7.1595-19.12.1595, 1.12.1595-3.4.1596; yedi yıl, dört ay, yirmi bir gün.

38. Siyâvuş Paşa (24.12.1582-28.7.1584, 15.4.1586-2.4.1580, 4.4.1592-28.1.1595; beş yıl, üç ay, on altı gün)

39. Özdemiroğlu Osman Paşa (28.7.1584-30.10.1585, bir yıl, üç ay, üç gün)

40. Mesih Paşa (30.10.1585-15.4.1586, beş yıl, on altı gün)

41. Ferhad Paşa (1.8.1591-4.4.1592, 16.2.1595-7.7.1595, bir yıl, yirmi iki gün)

42. Lala Mehmed Paşa (19.11.1595-28.11.1595, dokuz gün)

43. Dâmâd İbrâhim Paşa (4.4.1596-27.10.1596, 5.12.1596-3.11.1597, 6.1.1599-10.7.1601, üç yıl, on bir ay, yirmi yedi gün)

44. Cağaloğlu Yusuf Sinan Paşa (27.10.1596-5.12.1596, bir ay, dokuz gün)

45. Hâdım Hasan Paşa (3.11.1597-9.4.1598, beş ay, alt gün)

46. Cerrah Mehmed Paşa (9.4.1598-6.1.1599, sekiz ay, yirmi yedi gün)

47. Yemişci Hasan Paşa (10.7.1601-16.10.1603, iki yıl, üç ay, yedi gün)

48. Malkoç Ali Paşa (16.10.1603-26.7.1604, dokuz ay, on bir gün)

49. Sokulluzâde Lala Mehmed Paşa (26.7.1604-21.6.1606, bir yıl, on ay, yirmi altı gün)

50. Derviş Mehmed Paşa (21.6.1606-9.12.1606, beş ay, on sekiz gün)

51. Kuyucu Murâd Paşa (9.12.1606-5.8.1611, dört yıl, yedi ay, yirmi yedi gün)

52. Dâmâd Gümülcineli Nasuh Paşa (5.8.1611-17.10.1614, üç yıl, iki ay, on üç gün)

53. Kara Mehmed Paşa (17.10.1614-17.11.1616, 18.1.1619-23.12.1619; üç yıl, yedi gün)

54. Dâmâd Halil Paşa (17.11.1616-18.1.1619, 1.12.1626-6.4.1628; üç yıl, yedi ay, yedi gün)

55. Çelebi AliPaşa (23.12.1619-9.3.1621, bir yıl, iki ay, on yedi gün)

56. Ohrili HüseyinPaşa (9.3.1621-17.9.1621, altı ay, dokuz gün)

57. Dilâver Paşa (17.9.1621-19.5.1622, sekiz ay, iki gün)

58. Kara Davud Paşa (19.5.1622-13.6.1622, yirmi beş gün)

59. Mere Hüseyin Paşa (13.6.1622-8.7.1622, 5.2.1623-30.8.1623, yedi ay, on sekiz gün)

60. Lefkeli Mustafa Paşa (8.7.1622-21.9.1622, iki ay, on dört gün)

61. Hâdım Mehmed Paşa (21.9.1622-5.2.1623, dört ay, on dört gün)

62. Kemankeş Ali Paşa (30.8.1623-3.4.1624, yedi ay, dört gün)

63. Çerkes Mehmed Paşa (3.4.1624-28.1.1625, dokuz ay, yirmi beş gün)

64. Müezzinzâde Hâfız Ahmed Paşa (28.1.1625-1.12.1626, 25.10.1631-10.2.1632, iki yıl, bir ay, yirmi gün)

65. Hüsrev Paşa (6.4.1628-25.10.1631, üç yıl, altı ay, on dokuz gün)

66. Receb Paşa (10.2.1632-18.5.1632, dört ay, on beş gün)

67. Tabanıyassı Mehmed Paşa (18.5.1632-2.2.1637, dört yıl, sekiz ay, on beş gün)

68. Bayram Paşa (2.2.1637-26.8.1638, bir yıl, altı ay, yirmi iki gün)

69. Şehid Mehmed Paşa (26.8.1638-23.12.1638, üç ay, yirmi sekiz gün)

70. Kemankeş Kara Mustafa Paşa (23.12.1638-31.1.1644) beş yıl, bir ay, sekiz gün)

71. Semih Mehmed Paşa (31.1.1644-17.12.1645, bir yıl, on ay, on yedi gün)

72. Sâlih Paşa (17.12.1645-16.9.1647, bir yıl, dokuz ay)

73. Kara Mûsâ Paşa (16.9.1647-21.9.1647, beş gün)

74. Hezârpâre Ahmed Paşa (21.9.1647-7.8.1648, on ay, on altı gün)

75. Mevlevi Mehmed Paşa (7.8.1648-21.5.1649, dokuz ay, on beş gün)

76. Kara Dev Murâd Paşa (21.5.1649-5.8.1650, 11.5.1655-19.8.1655, bir yıl, beş ay, yirmi dört gün)

77. Melek Ahmed Paşa (5.8.1650-21.8.1651, bir yıl, on yedi gün)

78. Siyâvuş Paşa (21.8.1651-27.9.1651, 5.3.1656-26.4.1656, iki ay, yirmi dokuz gün)

79. Gürcü Mehmed Paşa (27.9.1651-20.6.1652, sekiz ay, yirmi üç gün)

80. Tarhuncu Ahmed Paşa (20.6.1652-21.3.1653, dokuz ay, bir gün)

81. Derviş Mehmed Paşa (21.3.1653-28.10.1654, bir yıl, yedi ay, sekiz gün)

82. İbşir Mustafa Paşa (28.10.1654-11.5.1655, altı ay, on dört gün)

83. Süleyman Paşa (19.8.1655-28.2.1656, altı ay, on gün)

84. Deli Hüseyin Paşa (28.2.1656-5.3.1656, altı gün)

85. Zurnazen Mustafa Paşa (5.3.1656, bir gün)

86. Boynueğri Mehmed Paşa (26.4.1656-15.9.1656, dört ay, on dokuz gün)

87. Köprülü Mehmed Paşa (15.9.1656-30.10.1661, beş yıl, bir ay, on beş gün)

88. Fâzıl Ahmed Paşa (30.10.1661-3.11.1676, on beş yıl, dört gün)

89. Kara Mustafa Paşa (3.11.1676-15.12.1683, yedi yıl, bir ay, on iki gün)

90. Kara İbrâhim Paşa (15.12.1683-18.12.1685, iki yıl, dört gün)

91. Sarı Süleyman Paşa (18.12.1685-23.9.1687, bir yıl, dokuz ay, altı gün)

92. Abaza Siyâvuş Paşa (23.9.1687-2.3.1688, beş ay, dokuz gün)

93. Ayaşlı İsmail Paşa (2.3.1688-2.5.1688, iki ay, bir gün)

94. Bekri Mustafa Paşa (2.5.1688-25.10.1689, bir yıl, beş ay, yirmi dört gün)

95. Köprülüzâde Şehid Fâzıl Mustafa Paşa (25.10.1689-19.8.1691, bir yıl, dokuz ay, yirmi beş gün)

96. Arabacı Ali Paşa (19.8.1691-27.3.1692, altı ay, yirmi dokuz gün)

97. Hacı Ali Paşa (27.3.1692-27.3.1693, bir yıl, bir gün)

98. Bozoklu Mustafa Paşa (27.3.1694-14.3.1694, on bir ay, on sekiz gün)

99. Sürmeli Ali Paşa (14.3.1694-2.5.1695, bir yıl, bir ay, on dokuz gün)

100. Şehid Elmas Mehmed Paşa (2.5.1695-11.9.1697, iki yıl, dört ay, on gün)

101. Amcazâde Hüseyin Paşa (11.9.1697-4.9.1702, dört yıl, on bir ay, on altı gün)

102. Daltaban Mustafa Paşa (4.9.1702-24.1.1703, dört ay, yirmi gün)

103. Râmi Mehmed Paşa (24.1.1703-22.8,1703, altı ay, yirmi altı gün)

104. Nişancı Ahmed Paşa (22.8.1703-17.11.1703 iki ay, yirmi altı gün)

105. Dâmâd Enişte Hasan Paşa (17.11.1703-28.9.1704, on ay, on bir gün)

106. Kalaylıkoz Ahmed Paşa (28.9.1704-25.12.1704, iki ay, yirmi yedi gün)

107. Baltacı Mehmed Paşa (25.12.1704-3.5.1706, 18.8.1710-20.11.1711, iki yıl, yedi ay, on iki gün)

108. Çorlulu Ali Paşa (3.5.1706-16.6.1710, dört yıl, bir ay, on dört gün)

109. Köprülüzâde Dâmâd Numan Paşa (16.6.1710-18.8.1710, iki ay, iki gün)

110. Ağa Yusuf Paşa (20.11.1711-12.11.1712, on bir ay, yirmi iki gün)

111. Silahdar Süleyman Paşa (12.11.1712-6.4.1713, dört ay, yirmi dört gün)

112. Hoca İbrâhim Paşa (6.4.1713-27.4.1713, yirmi bir gün)

113. Şehid Ali Paşa (27.4.1713-5.8.1716, üç yıl, üç ay, sekiz gün)

114. Hacı Ali Paşa (5.8.1716-26.8.1717, bir yıl, yirmi iki gün)

115. Nişancı Mehmed Paşa (26.8.1717-9.5.1718, sekiz ay, on dört gün)

116. Dâmâd İbrâhim Paşa (9.4.1718-1.10.1730, on iki yıl, dört ay, yirmi iki gün)

117. Silahdar Mehmed Paşa (1.10.1730-22.1.1731, üç ay, yirmi bir gün)

118. Kabakulak İbrâhim Paşa (22.1.1731-10.9.1731, yedi ay, on dokuz gün)

119. Osman Paşa (10.9.1731-12.3.1732, altı ay, iki gün)

120. Hekimoğlu Ali Paşa (10.3.1732-12.8.1735, 21.4.1742-23.9.1743, 15.2.1755-18.5.1755, beş yıl, dört gün)

121. İsmâil Paşa (12.7.1735-9.1.1736, beş ay, yirmi sekiz gün)

122. Seyyid Mehmed Paşa (9.1.1736-6.8.1737, bir yıl, altı ay, yirmi sekiz gün)

123. Abdullah Paşa (6.8.1737-19.12.1737, dört ay, on dört gün)

124. Yeğen Mehmed Paşa (19.7.1737-22.3.1739, bir yıl, üç ay, dört gün)

125. İvaz Mehmed Paşa (22.3.1739-23.6.1740, bir yıl, üç ay, iki gün)

126. Hacı Ahmed Paşa (23.6.1740-21.4.1742, bir yıl, dokuz ay, yirmi sekiz gün)

127. Seyyid Hasan Paşa (23.9.1743-9.8.1746, iki yıl, on ay, on altı gün)

128. Tiryaki Hacı Mehmed Paşa (9.8.1746-24.8.1747, bir yıl, on altı gün)

129. Seyyid Abdullah Paşa (24.8.1747-3.1.1750, iki yıl, dört ay, on gün)

130. Mehmed Emin Paşa (3.1.1750-1.7.1752, iki yıl, beş ay, yirmi dokuz gün)

131. Çorlulu Mustafa Paşa (1.7.1752-15.2.1755, 1.4.1756-11.1.1757, 1.11.1764-28.3.1765, dört yıl, dokuz ay, yirmi bir gün)

132. Nâilî Abdullah Paşa (18.5.1755-24.8.1755, üç ay, yedi gün)

133. Nişancı Bıyıklı Ali Paşa (24.8.1755-25.10.1755, iki ay, iki gün)

134. Mehmed Said Paşa (25.10.1755-1.4.1756, beş ay, yedi gün)

135. Koca Râgıp Paşa (11.1.1757-8.4.1763, altı yıl, iki ay, yirmi sekiz gün)

136. Hamza Hamid Paşa (8.4.1763-1.11.1763, altı ay, yirmi üç gün)

137. Muhsinzâde Mehmed Paşa (28.3.1765-7.8.1768, 11.12.1771-4.8.1774, altı yıl, dört gün)

138. Hamza Mâhir Paşa (7.8.1768-20.10.1768, iki ay, on dört gün)

139. Hacı Mehmed Emin Paşa (20.10.1768-12.8.1769, dokuz ay, yirmi üç gün)

140. Moldovancı Ali Paşa (12.8.1769-12.12.1769, dört ay, bir gün)

141. İvaz-zâde Halil Paşa (12.12.1769-25.10.1770, on ay, on dört gün)

142. Silahdar Mehmed Paşa (25.10.1770-11.12.1771, bir yıl, bir ay, on yedi gün)

143. İzzet Mehmed Paşa (4.8.1774-6.7.1775, 20.2.1781-25.8.1782; iki yıl, beş ay, altı gün)

144. Derviş Mehmed Paşa (6.7.1775-5.12.1777, bir yıl, altı ay)

145. Cebecizâde Mehmed Paşa (5.12.1777-1.9.1778, bir yıl, beş gün)

146. Kalafat Mehmed Paşa (1.9.1778-21.8.1779, on bir ay, yirmi gün)

147. Seyyid Mehmed Paşa (21.8.1779-20.2.1781, bir yıl, altı ay)

148. Hacı Mehmed Paşa (25.8.1782-31.12.1782, dört ay, altı gün)

149. Halil Hamid Paşa (31.7.1782-31.3.1785, iki yıl, üç ay)

150. Hazinedar Ali Paşa (31.3.1785-24.1.1786, dokuz ay, yirmi dört gün)

151. Koca Yusuf Paşa (24.1.1786-7.5.1789, 15.2.1791-4.5.1792; dört yıl, yedi ay, bir gün)

152. Kethüda Hasan Paşa (7.6.1789-3.12.1789, beş ay, yirmi altı gün)

153. Gâzi Hasan Paşa (3.12.1789-30.3.1790, üç ay, yirmi sekiz gün)

154. Şerif Hasan Paşa (30.3.1790-15.2.1791, on ay, on altı gün)

155. Melek Mehmed Paşa (4.5.1792-19.10.1794, iki yıl, beş ay, on altı gün)

156. İzzet Mehmed Paşa (19.10.1794-30.8.1798, üç yıl, on ay, on iki gün)

157. Yusuf Ziyâeddin Paşa (30.8.1798-24.4.1805, 1.1.1809-10.4.1811; sekiz yıl, on bir ay, dört gün)

158. Hâfız İsmâil Paşa (24.4.1805-14.11.1806, bir yıl, altı ay, yirmi gün)

159. İbrâhim Hilmi Paşa (14.11.1806-18.6.1807, yedi ay, dört gün)

160. Çelebi Mustafa Paşa (18.6.1807-28.7.1808, bir yıl, bir ay, on gün)

161. Alemdar Mustafa Paşa (28.7.1808-15.11.1808, üç ay, on sekiz gün)

162. Çavuşbaşı Memiş Paşa (15.11.1808-1.1.1809, bir ay, dokuz gün)

163. Aziz Ahmed Paşa (10.4.1811-5.9.1812, bir yıl, dört ay, yirmi beş gün)

164. Hurşid Ahmed Paşa (5.9.1812-1.4.1815, iki yıl, altı ay, yirmi yedi gün)

165. Rauf Paşa (1.4.1815-5.1.1818, 18.2.1833-2.7.1839, 8.6.1840-4.12.1841, 30.8.1842-28.9.1846, 26.1.1852-5.3.1852; on dört yıl, dokuz ay, yirmi beş gün)

166. Derviş Mehmed Paşa (5.1.1818-5.1.1820, iki yıl, bir gün)

167. Seyyid Ali Paşa (5.1.1820-26.3.1821, bir yıl, iki ay, yirmi dört gün)

168. Benderli Ali Paşa (28.3.1821-30.4.1821, bir ay, üç gün)

169. Hacı Sâlih Paşa (30.4.1821-10.4.1822, bir yıl, altı ay, on gün)

170. Bostancıbaşı Abdullah Paşa (10.11.1822-10.3.1823, dört ay)

171. Turnacızâde Silahdar Ali Paşa (10.3.1823-13.12.1823, dokuz ay, dört gün)

172. Gâlip Paşa (13.12.1823-14.9.1824, dokuz ay, iki gün)

173. Selim Sırrı Paşa (14.9.1824-24.10.1828, dört yıl, bir ay, on gün)

174. İzzet Mehmed Paşa (24.10.1828-28.1.1829, 4.12.1841-30.8.1842; bir yıl, iki gün)

175. Reşid Mehmed Paşa (28.1.1829-18.2.1833, dört yıl, yirmi bir gün)

176. Mehmed Hüsrev Paşa (2.7.1839-8.6.1840, bir ay, yedi gün)

177. Reşid Paşa (28.9.1846-29.4.1848, 12.8.1848-26.1.1852, 5.3.1852-6.8.1852-23. 11.1854-2.5.1855, 1.11.1856-6.8.1857, 22.10.1857-7.1.1858; altı yıl, on ay, on dokuz gün)

178. İbrâhim Sârim Paşa (29.4.1848-12.8.1848, üç ay, on üç gün)

179. Mehmed Emin Ali Paşa (6.8.1852-3.10.1852, 2.5.1855-1.10.1856, 7.1.1858-18.10.1859, 6.8.1861-22.11.1861, 11.2.1867-7.9.1871; sekiz yıl, üç ay, on dokuz gün)

180. Dâmâd Mehmed Ali Paşa (3.10.1852-14.5.1853; yedi ay, on iki gün)

181. Mustafa Nâilî Paşa (14.5.1853-10.7.1853, 10.7.1853-29.5.1854, 6.8.1857-22.10.1857; bir yıl, üç ay, dört gün)

182. Kıbrıslı Emin Mehmed Paşa (29.5.1854-23.11.1854, 18.11.1859-24.12.1859, 28.5.1860-6.8.1861; bir yıl, on ay, on bir gün)

183. Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (24.12.1859-28.5.1860, 5.6.1866-11.2.1867, 19.10.1872-15.3.1873, 12.5.1876-19.12.1876, 28.5.1878-4.6.1878; iki yıl, yirmi üç gün)

184. Keçecizâde Fuâd Paşa (22.11.1861-5.12.1863, 1.4.1863-5.6.1866; dört yıl, bir ay, on yedi gün)

185. Yusuf Kâmil Paşa (5.1.1863-1.6.1863, dört ay, yirmi yedi gün)

186. Mahmûd Nedim Paşa (7.9.1871-31.7.1872, 26.8.1875-12.5.1876; bir yıl, yedi ay, on bir gün)

187. Midhat Paşa (31.7.1872-19.10.1872, 19.12.1876-5.2.1877; dört ay, altı gün)

188. Ahmed Esad Paşa (15.2.1873-15.4.1873, 26.4.1875-26.8.1875; beş ay, yirmi sekiz gün)

189. Mehmed Rüşdü Paşa (15.4.1873-15.2.1874, on ay)

190. Hüseyin Avni Paşa (15.2.1874-26.4.1875, bir yıl iki ay, dokuz gün)

191. İbrâhim Edhem Paşa (5.2.1877-11.1.1878, on bir ay, dört gün)

192. Ahmed Hamdi Paşa (11.1.1878-4.2.1878, yirmi dört gün)

193. Ahmed Vefik Paşa 4.2.1878-18.4.1878, 1.12.1882-3.12.1882; iki ay, on bir gün)

194. Mehmed Sâdık Paşa (18.4.1878-28.5.1878, bir ay, on gün)

195. Mehmed Esad Safvet Paşa (4.6.1878-4.12.1878, altı ay)

196. Tunuslu Hayreddin Paşa (4.12.1878-29.7.1879, yedi ay, yirmi altı gün)

197. Ahmed Ârifi Paşa (29.7.1879-18.10.1879, iki ay, yirmi gün)

198. Mehmed Said Paşa (18.10.1879-9.6.1880, 12.9.1880-2.5.1882, 12.7.1882-1.12.1882, 3.12.1882-25.9.1885, 8.6.1895-2.10.1895, 9.11.1901-14.1.1903, 22.7.1908-5.8.1908, 30.9.1911-31.12.1911, 31.12.1911-22.7.1912; yedi yıl, bir ay, yirmi dokuz gün)

199. Mehmed Kadri Paşa (9.6.1880-12.9.1880; üç ay, üç gün)

200. Nûreddin Paşa (2.5.1882-12.7.1882, iki ay, on bir gün)

201. Kâmil Paşa (25.9.1885-4.9.1891, 2.10.1895-7.11.1895, 5.8.1908-14.2.1909, 29.10.1912-23.1.1913, altı yıl, dokuz ay, yirmi gün)

202. Ahmed Cevad Paşa (4.9.1891-8.6.1895, üç yıl, dokuz ay, dört gün)

203. Halil Rifat Paşa (7.11.1895-9.11.1901, altı yıl, iki gün)

204. Mehmed Ferid Paşa (14.1.1903-22.7.1908, beş yıl, altı ay, sekiz gün)

205. Hüseyin Hilmi Paşa (14.2.1909-14.4.1909, 5.5.1909-12.1.1910; on ay, altı gün)

206. Ahmed Tevfik Paşa (14.4.1909-5.5.1909, 11.11.1918-13.1.1919-4.3.1919, 21.10.1920-4.11.1922; iki yıl, dört ay, yirmi dokuz gün)

207. İbrâhim Hakkı Paşa (12.1.1910-30.9.1911, bir yıl, sekiz ay, on dokuz gün)

208. Gâzi Ahmed Muhtar Paşa (22.7.1912-29.10.1912, üç ay, sekiz gün)

209. Mahmûd Şevket Paşa (23.1.1913-11.6.1913, dört ay, on dokuz gün)

210. Said Halim Paşa (11.6.1917-14.2.1917, üç yıl, yedi ay, yirmi üç gün.

211. Talat Paşa (4.2.1917-14.10.1918, bir yıl, sekiz ay, sekiz gün)

212. Ahmed İzzet Paşa (14.10.1918-1.11.1918, yirmi sekiz gün)

213. Dâmâd Mehmed Ferid Paşa (4.3.1919-2.10.1919, 5.4.1920-21.10.1920; bir yıl, bir ay, on beş gün)

214. Ali Rızâ Paşa (2.10.1919-8.3.1920, beş ay, yedi gün)

215. Hulûsi Sâlih Paşa (8.3.1920-5.4.1920, yirmi sekiz gün)