Alm. Pendel (n), Fr. Pendule (m), İng. Pendulum. Ağırlık merkezinden belirli bir mesâfede bulunan bir nokta veya eksen etrafında ileri geri salınabilen katı cisim. Başlıca sarkaç tipleri: 1) Basit sarkaç, 2) Bileşik sarkaç (Fizik sarkaç), 3) Burulma sarkacı, 4) Dairesel sarkaç, 5) Esnek sarkaç, 6) Balistik sarkaç, 7) Manyetik sarkaç.

Basit sarkaç: Kütlesi ihmâl edilebilecek kadar küçük olan bir katı çubuğun veya ipin ucuna küresel veya geometrik bir katı cisim bağlanır ve katı cismin ağırlık merkezinden belli uzaktaki bir nokta veya eksen etrafında salındırılırsa basit bir sarkaç meydana gelir. Salınan katı cismin bir küre olduğunu farz edersek kürenin bir gidip-gelme süresine sarkacın peryodu denir. Yapılan deney ve matematik hesap neticesinde anlaşılmıştır ki, basit sarkacın peryodu kürenin ağırlığına bağlı değildir. Çubuğun boyunun (l) karekökü ile doğru, (g) yerçekimi ivmesinin karekökü ile ters orantılıdır. Yâni peryot: T= 2pÖl/g’dir.

Sâniyeleri vuran bir saat sarkacının peryodu 2 sn’dir. Çünkü peryot bir gidip gelme olduğuna göre, saat sarkacının gidişi ve gelişi birer sn olduğundan, toplamı 2 sn olur. Sarkaçlı saat geri kalıyorsa sarkaç boyu kısaltılır, dolayısiyle peryot küçültülür. İleri gidiyorsa sarkaç boyu uzatılır, yâni peryot büyütülerek ayar yapılmış olur. Basit sarkacın en önemli tatbik yeri yerçekimi ivmesinin tespitidir. Bir basit sarkacın peryodu kronometreyle ölçülerek o yerdeki yerçekimi ivmesi: formülü ile hesaplanır.

Bileşik (fizik) sarkaç: Herhangi bir biçimde olan katı cisim 0 ağırlık merkezinden h kadar uzaktaki bir A noktasından eksene takılır ve salındırılırsa bir bileşik sarkaç elde edilmiş olur. Katı cismi 0 ve 0’ noktaları arasında salınır. Denge hâli B noktasında gerçekleşir. Küçük açılı salınımlar için peryot olup, burada m katı cismin kütlesi, I da A noktasına göre atalet (eylemsizlik) momentidir.

Burulma sarkacı: Daha çok ince metal tele asılmış katı cisimden meydana gelir. Bu telin burulması sonucunda salınımlar ortaya çıkar. Salınım peryodu T= 2p.ÖI/k’dır. I, salınım eksenine göre katı cismin eylemsizlik momenti, k ise telin burulma sâbitidir.

Dairesel sarkaç: Sabit bir kürenin iç yüzeyinde sürtünmeksizin kayabilen maddî bir noktadan meydana gelir. Bu maddî nokta kürenin merkezinden geçen düşey düzlemde salınım hareketi yaparak çemberin bir parçasını (AB) çizer. Kürenin 0A yarıçapı l ile gösterilirse salınım peryodu basit sarkaçta olduğu gibi:

T= 2pÖl/g’dir.

Esnek sarkaç: Bir ağırlıkla salınan helezon yaydır. Salınım peryodu: T= 2pÖm/k’dır. m yayın ucuna asılan katı cismin kütlesi, k da yayın kuvvet sâbitidir.

Balistik sarkaç: Mermilerin hızını ölçmekte kullanılan, çelik çubuklar yardımıyla bir eksene takılmış kesik koni biçiminde bir hedeften müteşekkil âlet. Mermi hedefe çarpınca sarkaç geri istikâmette hareket yapar. Geri gelme açısı ölçülerek merminin hızı hesaplanır.

Manyetik Sarkaç: Burulmaz bir ipliğe asılan ve yer manyetik alanının veya düzgün bir manyetik alan tesiriyle yatay bir düzlem içinde salınan manyetik (mıknatıslı) bir çubuktan müteşekkildir. Küçük genlikli salınımlar için peryot: T= 2p÷I/m. B’dir. Formülde I salınım eksenine göre mıknatıslı çubuğun atalet momenti, m ise manyetik momenti, B manyetik indüklemenin yatay bileşimini gösterir.