Alm. Sassaniden (pl.), Fr. Sassanides (pl.), İng. Sassanids. İran’da devlet kuran eski hânedanlardan. 226 yılında, Zerdüşt din adamlarından Sâsân’ın torunu, Erdeşîr tarafından kuruldu. Hânedanın birinci hükümdârı olan Erdeşîr’in, babası Şiraz Beyi Bâbek’tir. Devletin adına Erdeşîr’in dedesine izâfeten “Sâsânîyân” denildi. Devletin merkezi Bağdat yakınlarındaki Medayin şehridir. 590-628 yılları arasında Batı İran’daki Destecrit şehri de merkezlik yapmıştır.

Sâsânîlerin ilk hükümdarı, Birinci Erdeşîr olup, 226-241 yılları arasında saltanat sürdü. Erdeşîr’in ilk icraatı bölgede hâkimiyet kurup, iktidarını kuvvetlendirmek oldu. İran’daki küçük krallıkları kaldırdı. Batı Avrupa’dan, Doğu Asya’ya kadar hâkim olup, Roma İmparatorluğuna karşı mücâdele etti.

Erdeşîr’den sonra oğlu Şâpûr, Sâsânî hükümdârı oldu. Birinci Şâpûr (241-271) ve halefi hükümdarlar da Romalılarla mücâdeleye devam etti. Birinci Şâpûr, Roma imparatoru I. Valerianus’u 259’da yenerek, esir etti. Sâsânîler Suriye, Kilikya ve İç Anadolu bölgelerine kadar yayıldılar. Birinci Şâpûr’dan sonra, 271’de oğlu Hürmüz hükümdar oldu.

Birinci Hürmüz (271-272) zamânında Manî adında birisi Maniheizm denilen bozuk dîni kurdu. İkinci Behrâm (276-293), 283’teRoma İmparatoru I. Carus’a yenildi. Carus savaş meydanında suikastla öldürüldü. İkinci Şâpûr (309-379) zamânında da Roma imparatoru Julianus, 363’te savaş meydanında öldürüldü. İkinci Şâpûr, Hıristiyanlara karşı mücâdele ederek, onları baskı altında tuttu. Birinci Firûz (459-483) döneminde Sâsânîler Akhunların baskınına mâruz kaldı. Firûz, Akhunlara yenilip, esir düştü. Akhunlar, antlaşmayla Firûz Şâhı serbest bıraktı. Firûz Şâh antlaşmaya uymayıp, tekrar Akhunlara saldırınca, yenildi. Esir düşüp, öldürüldü.

Kubât (Birinci hükümdarlığı 485-498, ikinci hükümdarlığı 501-531) zamânında isyanlar çıkıp, Mejdek adında bir sapık, târihte ilk defâ komünistliği çıkardı. Mecûsî olup, herkesin malı ve kadını ortaktır, dedi. İran Şahı Kabât buna inandı. Böyle olunca halk isyân etti. O da İran’dan kaçtı. 498- 501 yılları arasında Câmâsp hükümdarlık yaptıysa da Kubât tekrar İran’a döndü. Kabâd’ın 531’de ölümüyle oğlu Nûşirevân İran şâhı oldu.

Nûşirevân (531-579), Mejdek’i seksen bin adamıyla birlikte öldürdü. İran’daki âsileri temizleyip, âdil bir idâre kurdu. Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu ile mücâdele etti. Bizanslılardan Suriye’yi aldı. Sâsânî nüfûzu Yemen ve Somali’ye kadar uzandı. Nûşirevan, 578 yılında, Bizans-Ermeni müttefik ordusuna yenildi. 579’da Bizans-Sâsânî Antlaşmasından sonra öldü. Nûşirevân, Sâsânîyân şahlarının en büyüğü olup, lâkabı “Âdil” idi.

Dördüncü Hürmüz (579-589) den sonra başa geçen Hüsrev Perviz (589-628) zamânında, Bizanslılarla mücâdele şiddetlendi. Sâsânîler, 609’da İstanbul önlerine kadar geldiler. Boğaz’ın Asya sâhilini tuttular. 611’te Urfa ve Antakya, 612’de Kayseri, 614’te Şam, 615’te Kudüs, 616’da İskenderiye’yi Bizanslılardan alıp, Doğu Akdeniz’e hâkim oldular. 617’de Üsküdar’ı zaptedip, İstanbul’u kuşattılar. 620’de Ankara ve Rodos Adasını, 626’da Kadıköy’ü alıp, İstanbul’u tehdit ederek, Bizanslıları zorladılar. Sâsânîler, Boğaz ve Ege sahillerindeki Bizanslılarla mücâdele ederken, Ortadoğuda büyük hâdiseler oluyordu.

611 yılında, İslâmiyetin doğuşuyla hazret-i Muhammed sallallahü aleyhi ve sellem, İran-Sâsânî Şâhına Nâme-i Saâdet gönderip, İslâma dâvet etti. Sâsânîler bu dâveti kabul etmediler. İslâm orduları, Allah’ın emirlerini bildirmek için savaştılar. Mısır, Filistin, Suriye, Irak’taki Sâsânî şehirleri İslâm orduları tarafından fethedildi. Halife hazret-i Ömer zamânında, Sa’d bin Ebî Vakkas kumandasında gönderilen İslâm orduları, İran’a geldiler. Sâsânî hükümdarı Üçüncü Yezdigird, İslâm ordularıyla 637 yılında Kadisiye Muhârebesini yaptı. Sâsânîler yenildi. İslâm orduları, Kadisiye Zaferinden sonra, Sâsânîlerin başşehri Medayin şehrini aldı. Sâsânîler, İslâm ordularıyla mücâdeleye devam ettilerse de 638 Calûlâ, 642 Nihavend Meydan Muhârebelerinde de bozguna uğradılar. 642 yılında Sâsânî Devleti yıkılarak, bütün İran ve Irak Müslümanların hâkimiyetine geçti.

Sâsânîler, derebeyliğe dayanan mutlâkiyetçi bir sistemle idâre edilirdi. Ülkede nüfuz sâhibi büyük âileler ve kabileler vardı. Mejdek’in kurduğu komünizm idâresi, Kabât zamânında tatbik edilmek istendiyse de ülkede isyanlar çıktı. Nûşirevan Mejdek ve adamlarını öldürüp, âdil bir idâre kurdu. Sâsânîler, Zerdüşt olup, bozuk dinlere inanırlardı. 627 Kadisiye Muhârebesinden sonra, Sâsânî ülkesinde İslâmiyet yayılıp, bölgelerinde büyük İslâm devletleri kuruldu. (Bkz. İran)

Sâsânî Şahları

Erdeşîr I 226-241

Şâpûr I 241-271

Hürmüz I 271-272

Behrâm I 272-276)

Behrâm II 276-293

Behrâm III 293)

Narses I 293-301

Hürmüz II 301-309

Şâpûr II 309-379

Şâpûr III 379-388

Behrâm IV 388-399

Yezdigird I 399-420

Behrâm V 420-440

Yezdigird II 440-457

Hürmüz III 457-459

Firûz 459-483

Balâş 483-485

Kubât I I.485-498 II.501-531

Câmâsp I 498-501

Nûşirevan 531-579

Hürmüz IV 579-589

Perviz Hüsrev 589-628

Sirûs 628

Erdeşîr II 628

Hüsrev 628

Kubât II 628-629

Pûrândubt I 629-631

Guşnâspberde 631-'

Âzermidubt 631-634

Hürmüz 634)

Yezdigird III 634-642