Alm. Stadt (f), Fr. Ville (f), İng. City. İnsanların iklim şartlarından ve her türlü saldırılardan korunabilmesi, medenî ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyle bir araya gelmelerinden ortaya çıkan geniş, kalabalık yerleşme bölgesine verilen isim. İlk kurulan şehirlerde düşmana karşı korunma birinci plânda tutulmuş, şehirler yükseklere, tabiî kale görünümünde kayalar üstüne kurulmuştur. Daha sonra kurulan şehirlerde su, yol, kanalizasyon ve enerji kaynaklarının temin ediliş, dağıtım ve kullanımı dikkate alınarak şehirlerin yapısı değişmelere uğradı.

Şehirlerin kurulduğu yerlerin deniz, nehir kıyıları gibi diğer bölgelerle irtibatı kolay olmasına dikkat edilmiştir. Dünyânın en büyük şehirlerinin deniz kıyılarında kurulması buna güzel bir misâldir. Şehirlerin büyümesinde çok çeşitli faktörler vardır. Kudüs, Roma gibi şehirlerin büyümesinde dînin de etkisi büyüktür. Nice, Miami, Los Angeles gibi şehirlerin büyümesinde iklim etkisi büyüktür.

Ziraatın makinalaşması, savaşların topyekûn özellik kazanması, ulaşım, enerji kaynakları gibi büyük ihtiyaçların bölgelere eşit olarak yayılması şehirlerin çok genişlemesine sebep olmuştur. Şehirlerin büyümesiyle şehircilik başlı başına bir ilim konusu olmuştur. Modern şehirler, şehir plânlaması esas alınarak genişlemektedir.

Şehir plânlaması: Şehir plânlaması medeniyet târihi kadar eskidir. İnsanların belli bir merkez etrâfında devamlı kalmak üzere yerleşmeye başlamaları ihtiyaçları karmaşık hâle getirmiş, böylece şehir plânlaması fikri doğmuştur. Çok eski târihlerde kurulmuş plânlaması mükemmel olan şehirler yapılan kazılarla ortaya çıkarılmaktadır.

Şehir plânlamasına ilk adım şehrin su ihtiyacını karşılayacak su yollarıyla başlamıştır. Şehir plânlamasını etkisi altında bulunduran en mühim faktörse şehrin her türlü düşmana karşı korunmasıdır. Yapılan incelemelerden şehircilik konusunda büyük adımlar Romalılar zamânında atılmıştır. Ortaçağda şehirler ihtiyacı karşılayamaz, sıkışık bir duruma gelmiştir. İslâm devletlerindeyse şehirciliğe önem verilerek birbirinden güzel büyük şehirler kurulmuştur.

Modern şehir plânlaması 20. yüzyılda başlamıştır. Bu devirde şehirlerin plânlamasında ekonomi baş rolü almış ve şehrin yapılacağı saha bölgelere ayrılmıştır. Modern şehir plânlaması yapılan bir yerde ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon gibi alt yapı tesisleri önceden hazırlanır, şehrin bu bölgeye yayılması için bu bölgedeki temel ihtiyaçlar ucuz tutulur. Sanâyi tesislerinin şehirlerin çok dışında yer almasına dikkat edilir. Modern şehircilikte de düşmana karşı şehrin korunması tesirlidir. Uçak, füze ve nükleer silâhların gelişmesi; ulaşımın sessiz ve şehir altında yapılması maksatlarıyla metroların inşâ edilmesi de şehir plânlamasının bir parçasıdır.

Şehirlerin en büyük problemleri süratli nüfus artışları, motorlu araçların sayısında artışla meydana gelen trafik problemidir. Şehir halkının şehir içinde bir yerden diğer bir yere nakli, hava alanları, tren istasyonları gibi nakliye bölgelerinin yer seçimi, park yerleri, okullar, gürültü, çevre ve hava kirliliği, kanalizasyon, ısıtma, su ve enerji temini gibi çok yönlü birçok konuları içine alır. Şehir plânlaması bütün bu konuların ahenkli bir şekilde hazırlanmasıdır.

1990 Sayımlarına Göre

Türkiye’nin 10 büyük ili

İstanbul 7.309.190

Ankara 3.236.626

İzmir 2.694.770

Adana 1.934.907

Konya 1.750.303

Bursa 1.603.137

İçel 1.266.995

Samsun 1.158.400

Manisa 1.154.418

Gaziantep 1.140.594

Dünyânın Başlıca Büyük Şehirleri (1991)

Şehir Ülke Nüfus

Mexico City Meksika 8.850.000

Moskova Rusya 8.800.000

Tokyo Japonya 8.350.000

Bombay Hindistan 8.250.000

Newyork City ABD 7.350.000

Metro-Manila Filipinler 7.215.000

Sanghay Çin 7.150.000

Sao Paulo Brezilya 7.050.000

Londra İngiltere 6.700.000

İstanbul Türkiye 7.309.000

Cakarta Endonezya 6.500.000

Kahire Mısır 6.100.000