Yirmi sekizinci Osmanlı padişahı. İstanbul'da doğdu. Babası III. Mustafa, annesi Mihrişah Sultandır. Kendisinden önceki şehzadelerden daha özgür bir ortamda yetişti, sarayda iyi bir öğrenim gördü. Şehzadeliği sırasında müzik ve edebiyat üzerinde çalışarak başarı gösterdi. Ülkenin askeri ve idari durumunu inceledi. Babasının ölümü üzerine, tahta amcası I. Abdülhamit çıktı; III. Selim de amcasının ölümüne dek sarayda göz hapsinde tutuldu ve 1789'da I. Abdülhamit'in ölmesi üzerine tahta geçti.

O sırada, Osmanlı Devleti'nin Avusturya ve Rusya'yla yaptığı savaş sürüyordu. III. Selim, iki devlete karşı sefere çıkma kararı aldı; ancak yönetim kendisini vazgeçirdi. Verilen ağır kayıpların ardından, 1791'de Avusturya'yla Ziştovi; 1792'de Rusya'yla Yaş antlaşmaları imzalandı. Bu antlaşmalarla Avusturya'dan savaşta kaybedilen toprakların tümü; Rusya'dan da büyük bölümü geri alındı. III. Selim tahta çıktığında devleti, içinde bulunduğu kargaşadan kurtarmak için ıslahat hareketlerine başladı. Devletin ileri gelenlerini, ayrıntılı bir rapor hazırlamakla görevlendirdi. Bütün bu raporlar 10 kişilik bir komisyon tarafından toplandı. Nizam-ı Cedit olarak bilinen 72 maddelik program, devletin askeri ve idari alanda yapacağı bir dizi düzenlemeyi içeriyordu. Yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla birlikte doğacak sorunların farkında olan III. Selim, Nizam-ı Cedit adlı bir ordu kurdu ve bu ordunun geliştirilmesi için Avrupa'dan subaylar getirtti.

Tüm bu reform hareketlerinin harcamalarının karşılanması için de İrad-ı Cedit adlı ayrı bir hazine kurdu, yeni vergiler koydu. Selimiye Kışlası'nın yapımı, donanmanın yenileştirilmesi gibi büyük projeler başlatıldı. Taşra yönetimi, vergi sistemi ve toprak kullanımıyla ilgili yeni düzenlemeler uygulamaya kondu; ancak yapılan bu yenilikler özellikle yeniçeri ocağına dayanan bazı yöneticilerin hoşuna gitmiyordu. Çıkan ayaklanmalar ve başlatılan yenilik karşıtı kampanyalar, reform uygulamalarını duraksattı. III. Selim, 1806'da Fransa'nın etkisi altında kalarak, İngiltere ve Rusya'ya savaş ilân etti. III. Selim'in reform hareketleri ve Fransa'ya duyduğu yakınlık, yeniçerilerin ve ulemanın tepkisini topladı. 1805'te yeniçerilerin Edirne'de ayaklanması ve 1807'de çıkan Kabakçı Mustafa Paşa isyanı üzerine, III. Selim yeni düzenlemeyi durdurdu ve Nizam-ı Cedit reformlarından vazgeçti. Ayaklanmacıların, padişahın tahttan indirilmesi yolunda şeyhülislâmdan fetva almaları üzerine tahttan çekildiğini açıklayan III. Selim, bunun üzerine yerine geçen IV. Mustafa tarafından öldürüldü. Cenazesi büyük bir törenle kaldırılarak Lâleli Camii'nin yakınındaki türbeye gömüldü. Çocukluğunda dönemin ileri gelen müzikçilerinden ders alarak köklü bir müzik bilgisi kazanmış olan III. Selim; Türk müziği, hat ve şiirle ilgilenmiş; tahta çıktıktan sonra da her fırsatta müzik dinlemeye, müzisyenlerle söyleşiler yapmaya gayret etmiştir. Ney ve tambur çalmış olan III. Selim, müzikte yeni yapıtların ve makamların geliştirilmesini desteklemiş; kendisi de bazıları günümüze kadar ulaşmış pek çok eser vermiştir.