Yüzölçümü : 7172 km2

Nüfûsu : 262.006

İlçeleri : Merkez, Beytüşşebap, Cizre, Güçlükonak, İdil, Silopi, Uludere.

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan bir ilimiz. Doğudan Hakkari, batıdan Mardin, kuzeyden Siirt, kuzeydoğudan Van, güneyden Irak ve Suriye ile çevrilidir. Trafik numarası 73’tür.

Târihi

Hakkında yeterli bilgi bulunmayan Şırnak’ın târihî gelişimi Hakkari, Siirt ve Mardin illeri târihiyle aynıdır. Bölge uzun süre Bitlis,Cizre ve Hakkari’deki aşiret reislerine bağlı olarak yönetildi. On altıncı asırda Osmanlı hâkimiyetine giren ilde, aşiret reislerinin idâresi devam etti. İl toprakları 19. asır sonlarına doğru Diyarbakır ve Van vilâyetleri sınırları içindeydi. Şırnak 1927’de Siirt’e bağlı ilçe oldu. 16 Mayıs 1990’da 3647 sayılı kânunla Beytüşşebab, Cizre, İdil, Silopi ve Uludere ilçeleriyle birleştirilerek il yapıldı.

Fizikî Yapı

İlçe topraklarının büyük kısmı akarsu vâdileriyle parçalanmış dağlık ve engebeli alanlardan meydana gelir. Kuzey ve doğusunu, Güneydoğu Toroslara bağlı dağlar engebelendirir. Doğusunda Altın Dağları, Musa Dağı (3232 m), Tanintanin Dağı (3055 m), Terme Dağı (3275 m), İncebel Dağı (3099 m), orta kesiminde ise Cudi Dağı (2114 m) yer alır. İlin en yüksek noktası Altın Dağlarıdır (3358 m).

Başlıca akarsuları Dicle Irmağı ve kolları olan Kızılsu ve Habur Çayıdır.

İklim ve Bitki Örtüsü

Şırnak’ta karasal iklim hüküm sürer. Orta kesimleri kışın çok yağış alır. Güney ve güneybatı kesimlerinde iklim daha yumuşaktır. Yüksek dağlardan meydana gelen doğu kesimindeyse kışları sert ve kar yağışlı geçer. Yıllık ortalama yağış miktarı 857 mm’dir. En yüksek sıcaklık 48.5°C, en düşük sıcaklıksa -20°C’dir.

İl toprakları bitki örtüsü yönünden fakir olup, genelde step görünümündedir. Dağlık kesimlerde bozuk meşeliklere, yükseklerdeyse yer yer ardıçlara rastlanır.

Ekonomi

Ekonomisi tarım ve ticârete dayalıdır. Kırsal kesimde başlıca gelir kaynağı hayvancılıktır. Yaylacılık metoduyla çok sayıda küçükbaş hayvan beslenir. Tereyağı, peynir, yün, kıl ve tiftik başlıca hayvanî ürünlerdir. Ekime müsâit arâzi az olduğundan, yetiştirilen tarım ürünlerinin miktarı azdır. Başlıca tarım ürünleri buğday, mercimek, arpa, üzüm ve pamuktur.

İlde hayvancılığa bağlı olarak kilim, halı, heybe ve şal dokumacılığı gelişmiştir. Şırnak şalı meşhurdur. Beytüşşebab’da dokunan yünlü ve simli kilimler dünyâ çapında meşhurdur. Bâzı bölgelerde gümüş ve bakır işlemeciliği yapılır. İlde sanâyi gelişmemiştir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

1990 sayımına göre toplam nüfûsu 262.006 olup, 125.264’ü ilçe merkezinde, 136.742’si köylerde yaşamaktadır. Yüzölçümü 7172 km2 olup, nüfus yoğunluğu 37’dir.

Örf ve adetleri: Şırnak bölgesinden târih boyunca çeşitli milletler ve kültürler gelip geçmiştir. 1071 Malazgirt Zaferinden sonra buraya hâkim olan Artuklular, göçebe Türkleri yerleştirerek, bu bölgeyi Türkleştirmişlerdir. Diğer kültür ve milletlerin izleri kaybolmuş ve Türk İslâm kültürüyle bölge yoğrulmuştur. Türk aşiretlerinin örf ve âdetleriyle töreleri birçok yerde hâlen devam etmektedir.

Mahallî kıyâfet: Kadın giyiminde gençlerde peçe, yaşlılarda çarşaf, parlak renkli ipekli entariler, dağ köylerindeyse beyaz renkli elbiseler giyilir. Entariler yandan yırtmaçlıdır. Bu yırtmaçlar bele tutturulan ön kısmının önlük veya peştemal gibi kullanılmasına imkân verir. Bâzı yerlerde beli ince, eteği bol büzgülü fistan, bunun üzerine pul işlemeli yelek ve bol şalvar, ayaklara renkli yün çorap, çarık, iskarpin ve lastik ayakkabı giyilir.

Mahallî erkek kıyâfeti şal-şepiktir. Tiftikten dokunmuş bol pantolonla kol ağızları yırtmaçlı yakasız ceket giyerler.

İlçeleri

Şırnak’ın biri merkez olmak üzere yedi ilçesi vardır.

Merkez: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 47.154 olup, 25.059’u ilçe merkezinde, 22.095’i köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 21, Kızılsu bucağına bağlı 17 köyü vardır. İlçe toprakları, akarsu vâdileriyle derin şekilde parçalanmış dağlık alanlardan meydana gelir. Kuzeyinde Yassıdağ ve Herekol Dağı, güneyinde Cudi Dağı yer alır. Başlıca akarsuları Kızılsu Çayı ile Hezil Çayıdır. Dağların yüksek kesimlerinde yaylalar vardır.

Ekonomisi, hayvancılığa dayalıdır. Yaylacılık metoduyla koyun, kılkeçisi ve bölgeye âit Ankara keçisi beslenir. Tereyağ, peynir, yün, kıl ve tiftik başlıca hayvânî ürünlerdir. Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık gelişmiştir. Ekime elverişli alanlar çok az olduğundan elde edilen ürünler azdır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, üzüm ve soğandır. İlçe topraklarında asfaltit yatakları vardır.

İlçe merkezi Namaz Dağının batı eteklerinde kurulmuştur. Denizden yüksekliği 1350 metredir. Gelişmemiş bir yerleşim merkezidir. Siirt-Hakkari karayolu ilçeden geçer. Belediyesi 1930’da kurulmuştur.

Beytüşşebap: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 22.409 olup, 4253’ü ilçe merkezinde, 18.156’sı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 28 köyü vardır. Yüzölçümü 1717 km2 olup, nüfus yoğunluğu 13’tür. İlçe toprakları derin vâdilerle parçalanmış dağlık arâziden meydana gelmiştir. Batısında İncebel Dağları ve Kel Mehmed Dağları, güneyinde Tanintanin Dağları, kuzeyinde Karacadağ, doğusunda Türemiş Dağı ve Altın Dağları yer alır. Dağların yamaçlarında fazla engebeli olmayan platolar bulunur. Başlıca akarsuyu Habur Suyudur.

Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. Yaylacılık metoduyla çok sayıda küçükbaş hayvan beslenir. Canlı hayvan ticâreti yaygındır. El dokumacılığının geliştiği ilçenin kilimi, şalı, şepik ve çorapları meşhurdur. Tarımın sınırlı ölçüde yapıldığı ilçede başlıca tarım ürünleri, ceviz, elma ve mısır olup, ayrıca az miktarda buğday, arpa ve patates de ekilir.

İlçe merkezi, Habur Suyunun doğusunda kurulmuştur. Hakkari’ye bağlı bir ilçeyken, 16 Mayıs 1990’da Şırnak’ın il olması üzerine, bu il’e bağlandı. Belediyesi 1932’den beri faaliyetini sürdürmektedir.

Cizre: 1990 sayımına göre, toplam nüfûsu 63.626 olup, 50.023’ü ilçe merkezinde, 13.603’ü köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 9, Dicle bucağına bağlı 17 köyü vardır. Yüzölçümü 460 km2 olup, nüfus yoğunluğu 138’dir. İlçe toprakları genelde düzdür. Dicle Irmağının taşıdığı alüvyonlu topraklar Cizre Ovasını meydana getirmiştir.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yaylacılık metoduyla küçükbaş hayvan besiciliği yapılır. Ovada en çok tahıl, baklagiller ve pamuk yetiştirilir. İlçede pamuklu ve yünlü dokumayla bakır ve gümüş işlemeciliği başlıca el sanatlarıdır. İlçe topraklarındaki kömür yatakları işletilir.

İlçe merkezi Dicle kenarında kurulmuştur. Silopi-Midyat ve Şırnak-Nusaybin karayolları ilçede kesişir. Mardin’e bağlı ilçeyken 19 Mayıs 1990’da il olan Şırnak’a bağlandı. Belediyesi 1908’de kurulmuştur.

Güçlükonak: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 12.878 olup, 3305’i ilçe merkezinde, 9573’ü köylerde yaşamaktadır. İlçe toprakları orta yükseklikte dalgalı düzlüklerden meydana gelir. Başlıca akarsuyu Dicle Nehridir.

Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. En çok koyun ve kıl keçisi beslenir. Hayvanlardan elde edilen yün, kıl ve tiftikten Siirt battaniyesi ve çadır dokunur. İklim şartlarının uygun olmaması yüzünden tarım kısıtlı ölçüde yapılır. Başlıca tarım ürünleri üzüm, buğday, arpa ve soğandır. İlçe merkezi Dicle Vâdisinde yer alır. Eruh ilçesine bağlı belediyelik bir köyken 9 Mayıs 1990’da 3644 sayılı kânunla ilçe yapılarak Şırnak iline bağlandı.

İdil: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 44.064 olup, 12.905’i ilçe merkezinde, 31.159’u köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 27, Haberli bucağına bağlı 20, Oyalı bucağına bağlı 17 köyü vardır. İlçe toprakları genelde düzdür. Başlıca akarsuyu Dicle Nehridir.

Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. En çok koyun, kıl keçisi ve tiftik keçisi beslenir. Hayvancılığa bağlı olarak halı ve kilim dokumacılığı yaygın olarak yapılır. Toprakların düz olmasına rağmen sulama yetersizliği yüzünden az ürün elde edilir. Başlıca tarım ürünleri buğday, mercimek, arpa, nohut ve üzümdür. Çeşitli sebzelerle kavun ve karpuzun yanında ayrıca az miktarda pamuk ve incir yetiştirilir.

İlçe merkezi Midyat-Cizre kara yolu üzerinde büyük köy görünümünde bir yerleşim birimidir. Önceleri Zari adıyla anılan kasaba daha sonra Hazak ismini aldı. 1937’de ilçe yapılarak İdil ismi verildi. Belediyesi 1937’de kurulmuştur. Mardin’e bağlı ilçeyken 16 Mayıs 1990’da il olan Şırnak’a bağlı bir ilçe hâline getirildi.

Silopi: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 46.946 olup, 23.430’u ilçe merkezinde, 23.516’sı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 34 köyü vardır. Yüzölçümü 807 km2 olup, nüfus yoğunluğu 58’dir.

İlçe topraklarının kuzey ve kuzeydoğusu dağlık, güney ve güneybatısı düzlük araziden meydana gelir. Kuzeyinde Cudi Dağı yer alır. Başlıca akarsuyu Habur Çayıdır. Habur Çayının Dicle Nehrine karıştığı noktada Suriye, Irak ve Türkiye sınırları kesişir.

Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım ürünleri buğday, mercimek, arpa, pamuk ve üzümdür. Ayrıca az miktarda incir, susam ve zeytin yetiştirilir. Hayvancılık önemli gelir kaynağıdır. Yaylacılık metoduyla en çok küçükbaş hayvan beslenir. Hayvanlardan elde edilen yün, kıl ve tiftik genellikle şayak ve şal dokumacılığında kullanılır.

İlçe merkezi Cizre-Habur sınır kapısı yolu üzerinde yer alır. Ülke ihrâcâtının bir bölümü Habur sınır kapısından yapılır. Transit taşımacılık ilçede ticâreti canlandırmıştır. Mardin’e bağlı olan ilçe, 16 Mayıs 1990’da il olan Şırnak’a bağlandı. İlçe belediyesi 1960’ta kurulmuştur.

Uludere: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu 24.929 olup, 6289’u ilçe merkezinde, 18.640’ı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağına bağlı 9, Ortabağ bucağına bağlı 8 köyü vardır. İlçe toprakları akarsu vâdileriyle parçalanmış dağlık arâziden meydana gelir. Başlıca akarsuları Habur Çayı ve Hezil Çayıdır.

Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. Yaylacılık metoduyla küçükbaş hayvan besiciliği yapılır. Akarsu vâdilerinde bağcılık gelişmiştir. Halı ve kilim dokumacılığı başlıca gelir kaynağıdır.

İlçe merkezi Hakkari-Şırnak karayolu üzerinde yer alır. Eski ismi Kılaban’dır. İl merkezine 50 km mesâfededir. Hakkari’ye bağlı bir ilçeyken, 16 Mayıs 1990’da il olan Şırnak’a bağlandı. İlçe Belediyesi 1957’de kurulmuştur.

Târihî Eserler ve Turistik Yerleri

İlde kayda değer târihî eser ve turistik yer yoktur. Dağlık bir yapısı olması ve iklim şartları yüzünden tabiî güzelliklere de sâhip değildir.