Alm. Natrium (n), Fr. Sodium (m), İng. Sodium. Sembolü Na olan ve yer kabuğunda, çokluk bakımından altıncı sırada bulunan metalik bir element. Sodyum, denizlerde çözünmüş hâlde bulunan elementler içinde miktar olarak ikinci sırayı alır. Sembolü Lâtince “natrium” veya “soda metali” kelimesinden alınmıştır.

Sodyum ilk olarak, eritilmiş sodyum hidroksitten 1807 senesinde Sir. H. Davy tarafından elektroliz yoluyla saf olarak elde edilmiştir. Aktif bir metal olması hasebiyle tabiatta serbest olarak bulunmaz. En çok sodyum klorür ve sodyum karbonat bileşiği hâlinde bulunur.

Özellikleri: Sodyum, gümüş renginde hafif bir metaldir. Bıçakla kesilebilecek kadar yumuşaktır. İşlenmesi ve çekilmesi kolaydır. 97,8°C’de erir, 882°C’de kaynar. Yoğunluğu sudan daha düşük olup, 0°C’de 0,972 g/cm3tür. Elektrik akımını iletmesi civadan 18 kat fazladır. Isı iletkenliği 0,317 kal/m2s °C’dir.

Sodyum, periyodik tabloda lityumla potasyum arasında 1A grubunda yer alır. Atom numarası 11, atom ağırlığı 22,9898’dir. Tabiî izotopu yoktur. Sun’î olarak sodyum 20-21-22-24-25 ve 26 izotopları elde edilmiştir. Diğer alkali metaller gibi en dış yörüngesinde bir elektron olduğu için bileşiklerinde 1+ değerliklidir.

Sodyum, hava ile temas edince üzeri oksitlenerek beyaz bir tabaka meydana gelir. Su ile çok âni reaksiyona girerek sodyum hidroksit ve hidrojen meydana getirir. Hidrojenle 200°C’de reaksiyona girerse sodyum hidrür (NaH) verir. Oksijen ile reaksiyona girerse sodyum süperoksit (NaO2) ve sodyum peroksit (Na2O2) meydana gelir. Sodyumun sıvı amonyaktaki çözeltisinden ozon geçirilirse sodyum ozonid (NaO3) elde edilir. Azot ile sıcakta dahi reaksiyon vermez; oda sıcaklığında flour ile hızlı, klorla yavaş reaksiyon verir, fakat brom ve iyotla vermez.

Elde edilişi: Sodyum, en çok eritilmiş sodyumklorürün elektroliziyle elde edilir. Elektroliz olayı neticesinde, anot üstündeki fanusta klor gazı toplanırken, katod etrafında da sodyum toplanır. Bu yolla elde edilen sodyum % 99,8 saflıktadır. Daha ileri saflaştırma özel metal filitrelerle yapılır. Sodyum elde etmede diğer bir metod da sodyum tuzlarını demir, karbon veya toprak alkali metaliyle termokimyevî reaksiyona uğratmaktır.

Bileşikleri: Sodyum’un pekçok önemli bileşiği vardır. Sofralardan eksik olmayan tuz, sodyumun tabiatta serbest hâlde bulunan klorür tuzudur. Sodyum bikarbonat (NaHCO3) kabartma tozu olarak bilinir ve tıp, eczâcılık, seramik, kâğıt sanâyiinde de kullanılır. Sodyum bikarbonatla sülfürik asit karışınca bol miktarda karbondioksit açığa çıktığından yangın söndürücülerde kullanılır. Sodyum karbonat, soda olarak bilinir (Bkz. Soda). Sodyum hidroksit (NaOH) kostik soda olarak sanâyide çok kullanılır. Kostik sodanın en çok kullanıldığı yerler sabun, kâğıt, tekstil ve petrol sanâyiidir. Sodyum sülfür (Na2S) dericilikte tüyleri deriden dökmekte kullanılır. Sodyum nitrat (NaNO3) tabiatta bulunur ve şili güherçilesi olarak bilinir. İyi bir gübredir. Et ve tütün işlemlerinde kullanılır. Sodyum peroksid (Na2O2) yağların refinasyonunda, yün, ipek ve diğer elyafların işlenmesinde kullanılır. Sodyum fosfatlar (Na3PO4, Na2HPO4 ve NaH2PO4) önemli bileşiklerdir. Na2HPO4 bilhassa pirinç kaplamada, seramikte, yangına karşı dayanıklı malzeme yapımında ve deterjanda kullanılır. (Na3PO4) fotoğrafçılıkta, tıpta kullanılır. Tabiî olarak bulunan sodyum sülfat (Na2SO4) Glober tuzu olarak da bilinir; Cam ve kâğıt sanâyiinde kullanılır. Sodyum tiyosulfat (Na2S2O3H2O) tan ise fotoğrafçılıkta istifâde edilir.

Kullanılışı: Elde edilen sodyum metalinin % 60’ı, motorlarda vuruntuyu önleyen kurşun tetraetilen üretiminde kullanılır. Kurşun tetra etil elde etmek için etil klorür Pb-Na alaşımıyla reaksiyona sokulur. Sodyum ayrıca titan ve zirkonyum halojenürlerden titan ve zirkon metali elde etmek için indirgeme vâsıtası olarak kullanılır. Birçok organik madde (bilhassa susuz alkol) elde edilir. Sodyumdan elde edilen sodyum siyanür elektrolitik kaplamada indirgeme vâsıtası olarak kullanıldığı gibi, birçok organik reaksiyonda kondansasyon, halojen çıkarma, renk giderme ve polimerizasyon vâsıtası olarak kullanılır. Sodyum buharlı elektrik lambalarının yapımında, nükleer santrallerde ısı iletim vâsıtası olarak “sıvı sodyum” kullanılır. Sodyumun çeşitli izotopları elde edilmiştir. Bunlardan sodyum -24 izotopunun yarılanma müddeti 15 saattir. Bu izotoplar biyoloji ve tıp sahalarında kullanılmaktadır.