DEVLETİN ADI Somali Demokratik Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ Mogadishu

NÜFÛSU 7.872.000

YÜZÖLÇÜMÜ 640.000 km2

RESMÎ DİLİ Somalice, İngilizce, İtalyanca, Arapça

DÎNİ İslâm

PARA BİRİMİ Somali şilini

Kuzeydoğu Afrika’da 11° 59’ kuzey 1° 39’ güney enlemleri ve 41°-51° 24’ doğu boylamları arasında yer alan, kuzeybatıdan Dijibouti, kuzeyden Aden Körfezi, doğudan Hint Okyanusu, güneybatıdan Kenya ve batıdan Etiyopya ile çevrili bağımsız bir devlet.

Târihi

Ülke, önceleri “Baharat Ülkesi” olarak biliniyordu. Bölgeye ilk olarak 750 yılında Galyalıların geldiği tahmin edilmektedir. Onuncu yüzyılda, Müslüman Arap orduları İslâmiyeti yaymak için bu ülkeye de gittiler. Ülkeye yerleşen Müslümanlar bölgede bir süre Somali Sultanlığını kurdular. On altıncı asırda Somali Sultanlığı, Etiyopya topraklarına girdi. Portekiz’den yardım alan Etiyopya 1542’de Müslüman ordularını ağır yenilgiye uğrattı. Aynı dönemde Somali’nin kuzey kıyılarının bir bölümü resmen Osmanlı egemenliğinde bulunuyordu. On dokuzuncu asırda batılı devletlerin Afrika ülkelerini sömürge haline getirmeleri büyük rekabete sebep oldu. Somali’yi 1839’da işgal eden İngilizler sömürgelerine ekledilerse de Fransa ve İtalya ile yapılan savaşlar neticesinde 1884’te İtalya bölgeyi ele geçirdi ve yapılan anlaşmalar neticesinde 1885’ten 1927 yılına kadar İtalyanlar ülke topraklarını işgâl altında tuttular. 1949 yılında Birleşmiş Milletler, Somali’nin bağımsızlığını onayladı ve ertesi yıl İtalyanlar ülkeden geri çekilmek mecbûriyetinde kaldılar.

1969 yılında askerî ve polis gücünün Muhammed Siyad Barre başkanlığında müştereken yaptığı darbe sonucu meclis dağıtıldı. 1975 yılında ülkede iç olaylar ve anarşi birçok kimsenin ölümüne sebep oldu. Siyad Barre 1979’da Yeni Anayasayı yürürlüğe koydu ve ertesi sene resmen devlet başkanı seçildi. Diğer taraftan dış politikada ise 1977 yılında Somali ile komşusu Etiyopya’nın arası Ogaden bölgesi yüzünden açılmıştı. Etiyopya’ya yardım etmek üzere Sovyet birlikleri bölgeye geldiler. Bu arada 11.000 Kübalı asker getirildi ve Somali aleyhine olmak üzere bölgede olaylar çıkarıldı. Sovyet yardımı ve desteği de olunca Somali birlikleri ve Etiyopya’daki Somalili gerillalar mağlup edildi. 1.5 milyon Etiyopyalı mülteci, Somali topraklarına göç etti. Bu arada Ogaden’da gerilla hareketleri bir müddet daha sürdü. Devlet Başkanı Muhammed Ziyad Barre, ülkedeki huzursuzlukların artması üzerine çok partili seçimlerin yapılacağını 1989’da açıkladı. 1991 Ocak ayında Ziyad Barre devrildi ve yönetime Ali Mehdi Muhammed geçici olarak el koydu. General Ali Mehdi kuvvetleriyle General Aydid kuvvetleri arasında süren şiddetli çarpışmalar ve açlık yüzünden BM ülkeye silah ambargosu uygulamaya başladı. BM güvenlik konseyinde alınan kararla havadan yiyecek yardımı yapılmaya başlandı. Ayrıca yardım görevlilerini korumak için beş yüz kişilik bir barış gücünün gönderilmesi kararlaştırıldı. Bu karara başta General Aydid olmak üzere çeşitli gruplar karşı çıktı. 3 Aralık 1992’de ABD’nin teklifiyle Birleşmiş milletler “Umut Operasyonu” adıyla Somali’ye asker gönderdi. Birleşmiş Milletler barış gücü askerleri arasında bir seçme Türk birliği bulunmaktadır. Ülkede karışıklık hâlen devam etmektedir (1994 Şubat).

Fizikî Yapı

Mevki îtibâriyle kuzeydoğu Afrika’da yer alır ve Afrika’nın doğu boynuzunu meydana getirir. Kuzeyi Aden Körfezi ve doğusu Hind Okyanusu ile kaplıdır. Yaklaşık olarak 640.000 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir. Kıyılarının uzunluğu 2680 km’nin üzerinde olup, tabiî liman bakımından fakirdir. En önemli limanları şunlardır: Mogadishu, Berbera, Merka ve Kismayu.

Somali’nin kuzey bölgesi dağlık olup, ortalama yükseklik 900 ilâ 2000 m arasında değişir. Ülkenin en yüksek yeri olan Mijirtein Dağı yaklaşık 2515 m yüksekliktedir. Bu dağın batı ve güneyinde yer alan Shebeli Nehrinin meydana getirdiği yayla ortalama 685 m civârındadır. Shebeli ile Juba nehirleri arasında tarıma müsâit topraklar bulunur. Kenya sınırına doğru arâzi gittikçe alçalır. Ülkenin iki nehri de Etiyopya’dan doğar ve sulama ihtiyâcını karşılar.

Somali, kurak ve sıcak bir tropikal iklime sâhiptir. Yağışlar oldukça azdır ve mevsimlere göre sıcaklık değişiklikleri yüksektir. Alçak ve düz olan güneydoğu bölgesiyle, Kenya sınırına yakın kısımlarda sıcaklık, ortalama 27°C ilâ 32°C arasında değişiklik gösterir. Daha yüksek bölgeler ve dağlık kuzey kesimlerde bu sıcaklık biraz daha düşer. Ülkedeki yağış ve sıcaklık miktarları büyük ölçüde güneybatı ve kuzeydoğudan esen muson rüzgârlarına göre değişir. Mart-mayıs ayları arası şiddetli ve eylül-kasım ayları arası hafif yağışlar olur. Yıllık yağış ortalaması yaklaşık 280 mm civârındadır.

Tabiî Kaynaklar

Somali, hem bitkiler ve hem de hayvanlar âlemi açısından rengârenk, çok çeşitli ve zengin bir manzaraya sâhiptir. Ülkede çok sık olarak bulunan akasya ve baobap ağaçları az da olsa serinlik ve gölgelik getirerek halkı ferahlatır. Kuzey bölgelerdeki günlük ağaçları önemli bir buhur ve tütsü kaynağıdır. Bundan başka kokonat, palmiye, çam ve ardıç ağaçları manzaraya ayrı bir güzellik verir. Yarı çöl olan bölgelerdeyse çalılıklara az da olsa rastlanır. Ülkenin iki nehri arasındaki bölge yeşil bitki örtüsüyle örtülüdür. Ormanlık bölge pek yoktur. Yaşayan başlıca hayvanlar; fil, timsah, arslan, leopar, pars ve gazeldir. Ülkedeki kuşlar dünyâda en rağbet gören ve kıymetli kabul edilen cinstendir. En yaygın olanları devekuşu, toy kuşu, Afrika tavuğu, balıkçıl, keklik ve yeşil güvercindir. Etrâfındaki denizlerse rengârenk tropikal balık cinsleriyle doludur. Bunlardan başka tonbalığı ve köpek balığı oldukça fazla sayıda avlanır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Ülke nüfûsu 7.872.000 civârında olup, nüfus yoğunluğu kilometrekareye yaklaşık 7 kişidir. Yıllık nüfus artışı % 2.5 civârındadır. Somalililerin büyük bir bölümü, Hamitik soyundan gelir. Ayrıca Afrikalılar, Araplar ve az miktarda da Avrupalılar, Hintliler ve Pakistanlılar mevcuttur. Nüfûsun dörtte üçü ülkenin güneyinde yaşar. Somalililer; çoğunlukla ince, uzun ve kahverengi-siyah tonlarında deri rengine sâhip, daha çok göçebe hayâtı sürdüren insanlardır. Hemen hemen nüfûsun tamâmı Sünnî Müslüman olup, umûmiyetle amelde Şafiî mezhebine uyarlar. Hattâ bir bölüm nüfûsun asıl soyu Arap olup, Kureyş kabîlesine kadar uzanır.

Somali hayâtında İslâm esasları hâkimdir. Halk çocuklarına, temel İslâm bilgilerini öğretir ve onların birer Sünnî Müslüman olarak yetişmelerine gayret gösterir.

Somali’nin sosyal hayâtı, İslâm birlik ve berâberliği esâsını hedef alır. Kültür hayâtı genellikle homojen bir yapıya sâhiptir. Okuma-yazma oranı % 50 civârındadır.

Somali, kelime mânâsıyla “inek ve keçi sütü” mânâsına gelen Somal kelimesinden gelir. Halkın en meşhur içeceği süt olduğu için bu isim buradan kalmıştır. Bölge, çeşitli zamanlarda değişik isimlerle anılmıştır. Bugün için bölgeye Afrika Boynuzu denmektedir. Eğer Afrika haritası doğu kıyıları kuzeyde olacak şekilde tutulursa, Somali ülkesinin Aden Körfezine doğru olan çıkıntısının şekli olarak gergedan boynuzuna benzediği görülebilir.

Ülkenin resmî dilleri Somalice ve Arapçadır. Somali dili eski Mısırlıların Berberî diline çok benzemektedir. Ayrıca İtalyanca ve İngilizce de yaygındır.

Halkın % 70’ine yakın bir bölümü çobanlık ve tarımla uğraşır. Daha çok deve, sığır, koyun ve keçi yetiştirilir. İki nehir arasında yapılan tarımda daha çok muz ve şekerpancarı üretimi yapılmaktadır.

Ayrıca bir kısım çanak çömlek yapımı, sepet örme ve çeşitli geometrik şekillerde tahta eşyâlar yapmak gibi el sanatlarıyla uğraşırlar.

Ülkenin en gelişmiş şehri 520.000 nüfuslu başşehir Mogadishu’dur. İkinci büyük şehir Hargeisa’dır.

Siyâsî Hayat

Somali demokratik bir cumhûriyet olup, başkanlık sistemiyle idâre olunur. Devlet Başkanı 1969’dan bu yana General Muhammed Ziyad Barre’dir (1990). İdârî olarak 15 ile ayrılır. 1979 yılında yeni bir anayasa hazırlandı ve Halk Meclisi çalışmalarına başladı. Daha sonra Somali Millî Hareketi adlı teşkilât, iktidara karşı silahlı mücâdelesini hızlandırdı. 1991 ocağında Ziyad Barre devrildi. Yönetime Ali Mehdi Muhammed geçici olarak el koydu. Ülkede iç kırışıklıklar devam etmektedir.

Somali’nin, Ogaden yüzünden Etiyopya ile münâsebetleri bozuktur. Ülke devlet başkanının liderliğindeki Yüksek İhtilâl Konseyi tarafından yönetilir ve 14 üyeli bir kabîne mevcuttur. Somali, BM’e ve Afrika Birliği Teşkilâtı (ADU) na üyedir.

Ekonomi

Somali ekonomisinin aşağı yukarı % 80’i hayvancılık ve çiftçiliğe dayanır. Deve, koyun, keçi ve sığır yetiştirilir. Ülke arâzisinin % 15’i ekime müsâittir. Ancak % 2’lik bir bölümde ekim yapılır. Nehirler boyunca uzanan topraklar oldukça verimlidir. Başlıca tarım mahsülleri mısır, darı, susam, fasulye, pamuk, şekerpancarı sakız, günlük, süpürgedarısı, kapole ve muzdur.

Somali küçük bir endüstriye sâhiptir. Daha çok tonbalığı ve paket et endüstrisi, tekstil ve şeker, sabun-yağ sanâyii mevcuttur. Ülkede çıkarılabilen başlıca mineraller; deniz tuzu, kireçtaşı, kumtaşı (kefeki taşı), kil, lületaşı, alçıtaşı, demir, kalay boksit, titanyum ve uranyumdur.

Ülkenin para birimi, Somali şilinidir. Daha çok İtalya, İngiltere ve Birleşik Almanya’dan makina, kimyevî maddeler ve diğer tüketim maddeleri alır. Dışarıya muz, deri ve boynuz, pamuk, balık, mısır, çekirdek içi ve et satar. İhrâcâtını daha çok Suudi Arabistan ve İtalya’ya yapar. Turizm önemli bir gelir kaynağıdır. Ortadoğuya yaptığı ihrâcât, ihrâcâtının hemen hemen % 70’ine yaklaşır. Daha çok Aden Körfezi üzerinden ulaşımını sağlar.

Somali bugün için dış yardıma dayanan bir ekonomiden kurtulamamıştır. Daha çok, ABD, İtalya, Rusya, Çin gibi devletlerden mâli yardımlar elde etmektedir.

Ulaşım sistemi pek yeterli değildir. Demiryolu yoktur. Yaklaşık 17.215 km’lik karayolunun ancak % 15’i asfalttır. Mogadishu ve Berbera’da iki liman ve dört havalimanı mevcuttur.