Afrika’nın bilinmeyen yerlerini araştırmak üzere, birçok inceleme gezisi yapan ve Kongo’nun kuruluşunda rolü olan İngiliz kâşif. 28 Ocak 1841 günü İngiltere’nin Denbigh kasabasında evlilik dışı dünyâya geldi. Babası John Rowland’dır. Stanley, annesinden uzak ve horlanarak büyüdü. Daha küçük yaşta çalışmaya verildi. Burada St. Asaph isimli din adamı tarafından yetiştirilmeye başlandı. Annesinin ahlâk dışı durumu yüzünden devamlı ayıplanan Stanley, baskıya dayanamayınca 1858 senesinde 16 yaşındayken gemiyle New Orleans’a kaçtı.

Stanley’e, Amerika’da Rowlandlar sâhip çıktı. Amerikan sivil savaşında asker olarak orduya katıldı. Ticâret gemilerinde çalışmaya başlayınca, muhâbirlik de yaptı. Birçok memleketi görme fırsatı buldu. Türkiye’ye de seyâhatleri olmuştur. 1867 senesinde New York Herald’da özel muhâbir olarak görev aldı. 1871 senesinde Afrika kâşiflerinden Livingstone’u aramaya çıkmak üzere kendisine görev verildi. Livingstone’den beş sene haber alınamadığı için, hayâtından endişe ediliyordu. Stanley, Süveyş Kanalından giderek Zengibar’a ulaştı. Balta girmemiş Afrika ormanları içinde büyük bir mücâdele sonunda, Livingstone’yi buldu.

Stanley’in bir görevi de Afrika’da İngiliz hâkîmiyetini yayıcı faaliyetleri hazırlamaktı. Bu maksatla Afrika’nın içlerinde Hristiyan misyoneri olarak uzun müddet çalıştı. Kongo’da İngiliz hâkimiyetini yol yapımı, eğitim, dînî propagandayla sağladı.

Stanley’in son Afrika seyâhati, Mısır’da 1882 senesinde Mehdi ayaklanması sırasında, Nil Nehrinin başlangıç kısımlarına kadar ulaşan, Mehmed Emin Paşa ve kuvvetlerini bulmak için olmuştur. 1887 senesinde Kongo’dan başlayan bu araştırma gezisine yüzbaşı W.G. Staires, kaptan R.H. Nelson, Çavuş T.H. Parke ile A.J. Mounteney Jephson da katıldılar. Stanley, Mehmed Emin Paşayı görünce şaşırdı. Çünkü Mehmed Emin Paşa, hâlinden memnun ve hiçbir yere ayrılmak niyetinde değildi.Geziye başlarken, Yambu’ya bıraktığı diğer adamlarının birbirine düştüğünü ve ölüm hâdiseleri olduğunu gördü. Geziyi iptâl ederek İngiltere’ye geri döndü. Mehmed Emin Paşanın 1500 adamıyla sâlimen Boğamoya’ya ulaştığını öğrendi.

Stanley, Afrika gezileriyle ilgili, birçok eser yazmış ve Afrika’nın bilinmeyen taraflarının öğrenilmesine yardımcı olmuştur. 1890 senesinde evlenen Stanley kendisi gibi küçük yaşta cemiyet tarafından itilmiş bir çocuğu evlâtlığa almıştır. 1892 senesinde İngiliz Parlamentosuna Liberal Birlikçi üye olarak girdi. 19 Mayıs 1904 günü Londra’da öldü.