Alm. Entkeimung (f), Fr. Stérilisation (f), İng. Sterilization. Mikroorganizmalara uygulanan, bakteri ve mantar sporları da dâhil olmak üzere her türlü canlı mikroorganizmaları tahrip eden ve virüsleri tesirsiz hâle getiren fizikî veya kimyevî her türlü işlemler.

Sterilizasyon fizikî ve kimyevî usûllerle yapılır. Kullanılan kimyevî maddelerden ancak birkaçı gerçek sterilizasyon yapıcıdır. Fizikî usûller olarak: Isı, iyonize eden ışınlar ve filtrasyon kullanılır. Filtrasyon; bakterilerin mantarlar ve bunların sporlarının bulunmadığı steril (mikropsuz) çözeltiler elde etmek için sık sık kullanılan bir sterilizasyon usûlüdür.

Yıllar boyunca yapılan deneyler, bulunan sterilizasyon usûlleri arasında en etkilisinin ısı, özellikle de basınçlı buhar ile sterilizasyon olduğunu göstermiştir. Yalnız bu usûl ısıya dayanıksız veya buhardan olumsuz etkilenen eşyânın sterilizasyonunda kullanılmaz. Sterilizasyon için ısı, yüzyıllardan beri hastalıkların yayılmasını önlemede etki mekanizması bilinmeksizin kullanılmış, içme suları kaynatılmıştır. Bununla birlikte Koch ve Pasteur bakteriyolojik teknikleri geliştirinceye kadar, buhar ısısı ilmî yönü tam olarak bilinmeden kullanılmıştır. Yıllar boyunca sterilizasyonun basit olarak kaynatma ile yapılacağı fikri yanlış olarak gelişmiştir. Bu durum dezenfeksiyonla hastalık yapan mikroorganizmaların, yok edilmesindeki tıbbî uygulamadan kaynaklanmaktadır.

Mikroorganizmaların ısı ile ölümü, hücre proteinlerinin veya enzimlerinin tesirsizleştirilmesi sonucu görülür. Yüksek ısıdan ölüm katsayısı ile hücre harabiyeti ve protein tesirsizleştirilmesi arasında bir bağıntı vardır. Isı ile sterilizasyon usûlleri düşünüldüğünde kuru ve nemli ısıyı birbirinden ayırmak önemlidir.

1881’de Koch kuru ısının nemli ısıya göre yetersizliğini ortaya koymuştur. Kuru ve nemli ısı ile öldürme işlemlerinin mekanizması ve şartları aynı değildir. Kuru ısıya daha çok dayanıklılık, genellikle kuru durumda proteinlerin ısıya daha dayanıklı olmasına bağlanmaktadır. Kuru ısı ile ölmenin oksidasyona, nemli ısı ile ölmenin ise hücrenin bâzı proteinlerinin pıhtılaşmasına bağlı olduğu bilinir. Proteinler nemli ortamda ısıtıldıklarında SH grupları açığa çıkar ve daha küçük peptit zincirlerine ayrılır. Bu zincirler hareketlidir ve aralarında yeni bağlar yaparak başlangıçtaki protein moleküllerinden farklı, yeni karmaşık yapılar meydana getirirler. Su yokluğunda peptit zincirindeki polar gruplar çok daha az aktiftirler. Su dipolleri olmadığından hareketleri çok azalmıştır. Bu sebeple peptit moleküllerinin açılması için daha fazla enerji gereklidir. Kuru durumda proteinin ısıya dayanıklılığı belirgin olarak artar.

İngilizler doymuş buharla 115°C’de 30 dakika, kuru ısı ile 160°C veya 150°C’de bir saat; Amerikalılar basınçlı buharla 121°C’de 2 dakikada, sargılar için 30 dakika ve kuru ısı ile 170°C’de iki saat sterilizasyon tavsiye ederler. Yüksek sıcaklıkta da bozulan maddeler için 140°C’de 4 saat kuru olarak, 125°C’de 15 saat, sargılar için 126°C’de 10 dakika ve 134°C’de 3 dakika ısıtma kullanılmaktadır.