Çin Cumhûriyetinin kurucusu sayılan ve Çin’in bağımsızlığı için mücâdele eden siyâset adamı. Fakir bir çiftçi âilesinin oğlu olarak Çin’in güneyinde Xiang-Shan’da 12 Kasım 1866’da doğdu. Çalışmak için Hawai’ye göçen ağabeyinin yanına gitti. Bir İngiliz misyoner okulunda üç yıl, bir Amerikan Okulunda bir yıl öğrenim gördü. Batı kültürüyle yetişip Hıristiyanlığa karşı ilgi duydu. 1883’te doğduğu köye döndü. Çeşitli okullarda orta öğrenimini tamamladıktan sonra 1892’de Hong-Kong’da Çinliler için açılan tıp okulunu bitirerek doktor oldu.

Kanton’da çalışırken, mesleğini bırakıp siyâsete atıldı. İktidarda bulunan Mançu Hânedânının devrilmesi için çalışan ihtilalci teşkilâtlara girdi. 1894’te üyeleri, memur, köylü ve zanaatkârlar olan Çin’i Canlandırma Derneğini kurdu. Derneğin ilkelerinin millî bağımsızlık ve sosyalizm olduğunu açıkladı.

1894-1895 yıllarında meydana gelen Çin-Japon Savaşında Çin yenilince, ülkede süren bunalım daha da arttı. Bu dönemden faydalanarak Hong Kong’a geçen Sun Yat Sen bir ayaklanma başlattı. Fakat başaramadı. Netîcede Çin’i terk etmek zorunda kaldı. 16 yıl müddetle yurt dışında kaldı. İngiltere, Kanada ve Japonya gibi ülkelerde kaldığı sırada, ihtilâlci fikirleri Çinliler tarafından benimsendi. Yurt dışından idâre ettiği ihtilâlci gruplar kurdu. Bu gruplar ve yayınlar aracılığıyla ülkede etkileyici bir propaganda yürüttü. 1905’te Tokyo’da kurulan Tongmeng Hui (Birleşik Parti) adlı ihtilalci koalisyonun başına geçti. Birçok ayaklanma düzenledi. Ancak istediği sonucu alamadı.

1911 senesinde Çin’in bâzı bölgelerinde Mançu Hânedânına karşı başlayan ayaklanmalar çok geçmeden ülke çapında yaygınlaştı. Aralık 1911’de Şanghay’a dönen Sun Yat Sen, Nanjing’de toplanan Temsilciler Meclisi tarafından geçici cumhurbaşkanlığına seçildi. 12 Şubat 1912’de İmparator tahttan ayrıldı. Anlaşma üzerine ertesi gün vazifeden ayrılan Sun Yat Sen’in yerine Yuan geçti. Sun Yat Sen’in Yuan ile de arası açıldı. Bulunduğu yeni ihtilâl teşebbüsünde başarılı olamadı ve Japonya’ya kaçtı. İç muhâlefete ve dış baskılara karşı koyamayan Yuan 1916’da devrilince yerine başbakan Duan Qirui geçti. Bir yıl sonra Duan Qirui’e karşı ayaklanma çıkarmak gâyesiyle Şanghay’dan Guangdong’a gitti. Temmuz 1917’de rakip bir idâre kurduysa da askerlerin desteğini kaybettiği için 1918 ortalarında Şanghay’a dönmek zorunda kaldı. Rusya’da Ekim 1917’de ihtilâl yaparak Çarlık rejimini deviren Bolşevikleri örnek alan Sun Yat Sen, lideri bulunduğu Koumingtang’ı (Millî Halk Partisi) yeniden teşkilâtlandırdı. Çin Komünist Partisiyle ittifak kurarak mücâdelesini devâm ettirdi.

Üç Çinli komünistin Koumintang Merkez Yürütme Konseyine alınmasını ve bir askerî akademi kurulmasını sağladı. Bu akademinin başına Çan Kay-Şeh’i getirdi. Partiyi yeniden faaliyete geçirme çalışmaları sırasında bir seri konferansla, üç Halk İlkesi ve beş Yuan Sistemi diye adlandırdığı fikirlerini ortaya koydu. Bu çalışmalarını sürdürdüğü sırada tutulduğu kanser hastalığından kurtulamayarak 12 Mart 1925’te Pekin’de öldü. Fikirleri kendinden sonraki idâreciler tarafından uygulanan Sun Yat Sen’in eşi 1949’da kurulan Çin Halk Cumhûriyetinde önemli vazifelere getirildi.