DEVLETİN ADI Birleşik Tanzanya Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ Darüsselam

NÜFÛSU 25.900.000

YÜZÖLÇÜMÜ 945.037 km2

RESMÎ DİLİ İngilizce

DÎNİ İslâm, Hıristiyan, Putperest

PARA BİRİMİ Tanzanya Şilini

Doğu Afrika’da bir ülke. Tanzanya Nisan 1964’te Tanganika ve Zengibar adlı iki bağımsız devletin birleşmesinden meydana gelmiştir. Tanganika, kuzeyde Kenya, Uganda, kuzeybatıda Rwanda ve Burundi, batıda Kongo, güneybatıda Zambiya, güneyde Malawi ve Mozambik, doğuda Hint Okyanusu ile çevrilidir. Zengibar Tanganika’nın kuzey kıyısında 40 km uzaktaki Zengibar ve Pemba adalarından meydana gelmiştir. Tanzanya 1° ve 11°46’ güney enlemleriyle 29°36’ ve 40° 28’ doğu boylamları arasında yer alır.

Târihi

Sekizinci yüzyılda Tanzanya’ya Araplar gelerek İslâmiyeti yaydılar. Arkeolojik çalışmalar 10. asırda kıyıda Arap şehirlerinin olduğunu doğrulamaktadır. 1499’da Vasco de Gama, Hindistan’a yolculuk yaparken Zengibar’ı keşfetti. Sonraki iki asırda Portekiz İmparatorluğu, Doğu Afrika’nın ticâret şehirlerinin çoğunu kontrolü altında tuttu. On sekizinci yüzyıl başlarında Umman Arap Sultanlığı kıyıya seferler yaparak Pemba ve Kilwa şehirlerini zaptetti. 1840’ta Umman Hükümdarı Seyyid Said ibni Sultan, sarayını Zengibar’a taşıdı. On dokuzuncu asrın büyük bölümünde Zengibar, ülkede fildişi ve köle ticâretini elinde tutan kuvvetli bir Sultanlık hâlindeydi.

1885’te Tanganika, Almanya’nın yönetimi altına girdi. İngiltere 1890’da Zengibar’ı himâyesi altına aldı. Tanganika Birinci Dünyâ Harbinin sonuna kadar Alman Doğu Afrikası’nın bir parçası olarak kaldı. 1919 Versailles Antlaşmasıyla Alman Doğu Afrikası bölündü. Tanganika Milletler Cemiyetinin İngiltere tarafından yönetilen bir mandası oldu. 1946 yılından îtibâren Birleşmiş Milletlerin gözetiminde İngiltere tarafından idâre edilen bir memleket hâline geldi.

Tanganika’da bağımsızlık hareketleri 1954’te Tanganika Afrika Millî Birliği Partisi kurulmasıyla başladı. 9 Aralık 1961’de Tanganika bağımsızlığını kazanarak bir sene sonra cumhûriyet idâresine geçtiğini îlân etti. 10 Aralık 1963’te İngiltere Zengibar’a bağımsızlık verdi. Bir ay sonra ihtilâlle Arap Sultanlığı devrilerek cumhûriyet îlân edildi. 26 Nisan 1964’te Doğu Afrika’daki Tanganika Cumhûriyeti ve Tanganika kıyısının yakınındaki Zengibar Ada Cumhûriyeti birleşerek Birleşik Tanzanya Cumhûriyeti adını aldı. 1977 yılında Tanganika ve Zengibar’ın yönetici partileri birleşti.

1980’de genel seçimler yapıldı. Cumhurbaşkanı Nejerere 1985’te kendi isteğiyle görevinden ayrıldı. Yerine geçen ve hâlen Cumhurbaşkanı olan Ali Hassan Mwinyi ekonomik yönden batıya açılma politikası güttü (1994 Ocak).

Fizikî Yapı

Tanganika üç farklı bölgeye ayrılır: Kıyı bölgesi, doğudaki alçak yayla bölgesi ve jeolojik bir fay (çöküntü) olan büyük bir vâdiyle bölünen merkezî yüksek yayla. Tanganika’nın deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 900 m’dir. Öncelikle sınırda olmak üzere ülkede bâzı yüksek dağlık arâziler bulunur. 5894 m yüksekliğe erişen kuzeydeki Kilimanjaro Dağı, Afrika’nın en yüksek noktasıdır. Ülkede üç tâne büyük göl vardır: Malawi, Tanganika ve Victoria gölleri.

Zengibar ve Pemba esas îtibâriyle mercan adaları olup, Tanganika kıyısından yaklaşık 40 km uzakta Hint Okyanusunda yer almaktadır.

İklim

Tanzanya’da tropikal bir iklim hüküm sürer. Fakat sıcaklık adalarda muntazam deniz meltemleri sâyesinde mutedildir. Tanganika kıyısı bol yağış alır. Kıyının kuzey kısmında yıllık yağış ortalaması 1500 mm3tür. Kıyı bölgesi aralıktan marta kadar kuzeydoğu istikâmetinde, mayıstan ekime kadar güneybatı istikâmetinde esen muson rüzgârlarının tesiri altındadır. İç kesimde iki yağışlı mevsim olmasına rağen, güneyde Tukuyu gibi yılda 2500 mm3 yağış alan dağlık bölgeler hâriç, yağış bol değildir. Yağış miktarının yılda 760 mm3ün altında olduğu merkezî yaylanın çoğu kısımlarında kuraklık yaygındır.

Tabiî Kaynakları

Değişik iklim bölgeleri, ülkede çok çeşitli bitkilerin yetişmesine imkân vermektedir. Kıyıda mangrov bitkileri ve palmiye, merkezî yaylada çalı ve boabap ağacı ve Kilimanjaro Dağında Alp Dağlarına mahsus bitkiler bulunur. Diğer Doğu Afrika ülkelerinde olduğu gibi Tanganika’da bol miktarda vahşi hayvan vardır. Ülkenin kuzeybatı kısmındaki Serengeti Ovaları, Afrika’da en çok vahşi hayvan bulunduran yerlerindendir. Ülkede bulunan başlıca hayvanlar ceylan, zebra, yaban sığırı, fil, habeş maymunu ve gergedandır. Ülkenin yeraltı zenginlikleri elmas, altın, mâden tuzu, kalay ve mikadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

25.900.000 nüfuslu Tanzanya halkının % 10’u şehirlerde yaşar. Ülkenin en önemli şehri 769.445 nüfuslu başşehir Darüsselam’dır. Nüfûsun büyük çoğunluğu Bantu olarak bilinen Afrikalılardan meydana gelmiştir. Ayrıca ülkede az sayıda Arap, Hintli, Pakistanlı ve Avrupalı vardır.

Tanzanyalıların büyük çoğunluğu kabîleler hâlinde yaşar. En kalabalık kabîle Victoria Gölü civârındaki Sukuma’dır. Diğer büyük kabîle grupları Nyamwezi, Haya, Makonde, Ha, Chagga, Gogo, Nyakyusa, Hehe ve Masai’dir. Nüfusun büyük çoğunluğu Swahili dilini konuşur, İngilizce resmî dilidir.

Ülke nüfûsunun % 33’ü Müslüman, % 44’ü Hıristiyan, kalanı putperesttir. İslâmiyet Zengibar ve Tanganika kıyısına asırlar önce gelmiştir. On dokuzuncu yüzyılda iç kesimde yayılmıştır. Hıristiyanlık 1840’tan îtibâren misyonerler tarafından Tanzanya’ya getirilmiştir.

Tanzanya’da halkın % 60’ı okuma-yazma bilmektedir. 3500 kadar talebe Darüsselam’daki üniversitede, Uganda’daki Doğu Afrika Üniversitesinde ve yüksek teknik okullarda, yüksek tahsil yapmaktadır. Ülke hâlâ orta dereceli öğretimde ve üniversitede yabancı öğretmenlerden istifâde etmektedir.

Siyâsî Hayat

Tanzanya’da ülke siyâsî hayâtına tek parti hâkimdir. Devlet ve hükümet başkanı parti konferansından aday gösterilerek halk tarafından seçilerek göreve gelir. Bu makam için sâdece bir aday gösterilir. Diğerleri için iki veya daha fazla aday gösterilebilir. İki yardımcı başkan vardır. Bunlardan birincisi aynı zamanda Zengibar’ın başkanıdır. Kabine bakanları Millet Meclisinden seçilir. Tanzanya 24 idârî bölgeye ayrılmış olup, bunların 20’si Tanganika’da, 3’ü Zengibar’da 1’i Pempa’dadır. Ülkenin idârî yapısında çok sayıda yabancı devlet görevlisi vardır. Bunların çoğu teknik, sağlık ve sivil havacılıkla ilgili görevlerdedir. Tanzanya Birleşmiş Milletlere, Afrika Birliği teşkilâtına ve İngiliz Milletler Topluluğuna üyedir.

Ekonomi

Tanzanya ekonomisi, esas îtibâriyle tarıma dayalıdır. Merkezî yaylada yetişen başlıca yiyecek bitkileri: Buğday, akdarı, manyok ve mısırdır. Kıyıda ve Zengibar’da pirinç yetiştirilir. Başlıca ticâret bitkileri sisal keneviri, pamuk, kahve, çay ve tütündür. Zengibar dünyânın ana karanfil kaynağıdır.

Ülkede sanâyi ürünleri azdır. Îmâlât tekstil, sabun, ayakkabı, traş bıçağı, tekerlek, buğday ürünleri ve toz kahveyle sınırlıdır. Ülkede bir petrol rafinerisi vardır.

Önceden çoğunlukla Avrupalılar ve Asyalılar tarafından yürütülen îmâlât ve ticâret, giderek hükümet kontrolü altına girmektedir. Çoğu pazarlama ve üretim faaliyetleri, şimdi hükümet organları tarafından ele alınmaktadır. Tanzanya, dış ticâretinin çoğunu İngiltere, Batı Almanya ve Japonya ile yapar. Kahve, sisal keneviri, pamuk, karanfil, hayvan derisi, çay ve balmumu, ayrıca elmas ve altın gibi birkaç mâden ihraç eder. Başlıca ithâl malları makinalar, yakıtlar, motorlu araçlar ve kimyâ ürünleridir.

Tanzanya’da merkezî demiryolu Darüsselam’dan kuzeybatıda Tanganika Gölü kenarındaki Kigoma Uji’ye kadar uzanır. Bir kol Victoria Gölü kenarındaki Mwanza’ya gider. Diğer ana demiryolu hattı Tanga Limanından, kuzeybatıda Arusha’ya kadar uzanarak Tanganika merkezî demiryolu hattı ve Kenya’daki diğer demiryollarıyla irtibatlanır. Başlıca limanlar Darüsselam, Mtwara ve Tanga’dır. Karayolları, çoğu yerleri ana demiryolu hattına bağlayan çevre yolları hâlindedir. Havayolları ülkenin içinde gerekli olan ulaşımı sağlar. Darüsselam ve Kilimanjaro’da milletlerarası havaalanları vardır.