Taş ve kayalardan oluşan ve üzeri toprakla örtülü olan katman. Canlıların üzerinde yaşadığı bu katmanın kalınlığı her yerde aynı değildir. Bazı yerleri düzlük olup, ovaları oluşturur. Bazı yerleriyse yüksek olup, dağları ve tepeleri oluşturur. Taş kürenin, yani yer kabuğunun sıcaklığı da her yerde aynı değildir. Derinlere inildikçe her 33 m'de 1oC artar.

Yer kabuğu, bazı etmenler nedeniyle sürekli bir değişim hâlindedir. Yeryüzünün şeklini değiştiren bu etmenlerden yeryüzünde olanlarına dış etmenler (rüzgâr, su ve sıcaklık değişimleri), yer altında olanlarına da iç etmenler (kıt'aların kayması, depremler ve yanardağlar) denir. Dış etmenlerden özellikle sıcaklığın değişmesiyle dünyadaki kayalar çatlar. Bu çatlaklar arasına dolan su, soğuk havalarda donarak kayaların parçalanmasına neden olur. Bunun sonucu oluşan küçük parçalar toprağın ilk elemanlarını oluşturur. Dış etmenlerden suların etkisiyle de topraklar akarsulara taşınır. Akarsular da bu toprakları denizlere ulaştırır ve kıyı ovalarını oluşturur.

Dış etmenlerden rüzgârın etkisiyle, yer kabuğunda, örneğin peri bacalarında olduğu gibi, yeni yeryüzü şekilleri oluşur. Rüzgâr, şiddetine göre toprağı ve kum taneciklerini sürükler. Sürüklenen kum tanecikleri verimli toprakların üzerini kapatarak, toprağın verimsizleşmesine neden olur. Sürüklenen toprakların başka yerlere taşınmasına da erozyon adı verilir.

Yeryüzünün şeklinin değişmesinde iç etmenlerden özellikle kara parçalarının kayması ve buna bağlı oluşan depremler etkilidir. Bunların yanında, yanardağların oluşması ve çıkan katı maddelerin yığınlar oluşturması da yeryüzü şekillerini değiştirir.

İLGİLİ KONULAR

Dünya (Yerküre), Toprak, Yer Altı Kaynakları, Deprem, Yanardağ, Kayaç