Öncül adı verilen birden çok önermeyle, sonuç adı verilen bir önerme arasında mantık açısından geçerli bir ilişki kurmaktır. Kıyas da denilmektedir. Mantık bilimi, bu önermelerin doğruluğuyla ilgilenmez; yalnızca gerekli tasım kurallarını uygular. Bir tasımda büyük, orta ve küçük olmak üzere üç terim bulunur. Büyük terim; sonuç önermesinde yüklem konumunda bulunur. Orta terim; yalnızca öncüllerde yer alır, sonuç önermesinde yer almaz. Küçük terimse sonuç önermeside özne konumunda bulunur. Örneğin;

A B

Bütün çiçekler sevimlidir.

X A

Bütün papatyalar çiçektir.

X B

O hâlde bütün papatyalar sevimlidir.

Önermesinde; Bütün A'lar B'dir.

Bütün X'ler A'dır. O hâlde bütün X'ler B'dir. denilmektedir.

Bu önermede;

sevimli (B) = Büyük terim

çiçek (A) = Orta Terim

papatya (X) = Küçük Terim'i ifade etmektedir.

Tasım Kuralları

1. Her tasımda büyük, orta ve küçük olmak üzere üç terim bulunmalıdır.

2. Orta terim sonuç önermesinde yer almaz.

3. Öncüllerden biri mutlaka tümel olmalıdır.

4. Bir kıyasta iki tekil öncül bulunmaz. Bir başka deyişle iki tikelden sonuç çıkmaz.

5. Sonuç her zaman öncüllerin zayıf (olumsuz ve tikel) olanına bağlıdır.

6. Öncüllerden biri olumsuzsa sonuç olumsuz; öncüllerden biri tikelse sonuç tikel olur.

7. İki olumsuz öncülden sonuç çıkmaz.

8. Orta terim, iki önermeden birinde en az bir defa tüm kaplamı ile ele alınmalıdır.

9. Sonuçtaki terimin kaplamı, öncüllerin kaplamını aşmamalıdır.

Mantık biliminde basit, bileşik ve düzensiz olmak üzere üç tür tasım vardır.

Basit Tasımlar

A B

Bütün insanlar canlıdır.

C A

Bütün akıllılar insandır.

C B

O hâlde bütün akıllılar canlıdır. (Barbara Kalıbı)

A ~ B

Hiçbir hayvan cansız değildir.

C A

Bütün atlar hayvandır.

C ~ B

O hâlde hiçbir at cansız değildir. (Celarent Kalıbı)

A B

Bütün insanlar ölümlüdür.

C A

Aristoteles bir insandır.

C B

O hâlde Aristoteles ölümlüdür. (Darii Kalıbı)

A ~ B

Hiçbir balık kuş değildir.

C A

Bazı uskumrular balıktır.

C ~ B

O hâlde bazı uskumrular kuş değildir. (Ferio Kalıbı)

Bileşik Tasımlar

A B

Bütün Fransızlar insandır.

B C

Bütün insanlar memelidir.

C D

Bütün memeliler hayvandır.

D E

Bütün hayvanlar canlıdır.

A E

O hâlde bütün Fransızlar canlıdır.

Düzensiz Tasımlar

Dilemma (ikilem);

A ise

Eğer akla inanırsam boş

B

inançlara karşı çıkarım ve

C ise

eğer bilime inanırsam

D

yanlış düşüncelere karşı çıkarım,

akla ve bilime inanıyorum; o hâlde

A veya

boş inançlara ya da

C

yanlış düşünceye karşı çıkarım

Entinem;

Ayakta durmak varis hastalığına neden olur.

Ahmet varis olacak.

(Ahmet de çok fazla ayakta duruyor; (saklı tutulan öncül)

Safsata;

A B

Bütün az bulunanlar değerlidir.

C A

Kör at az bulunur.

C B

O hâlde kör at değerlidir.