DEVLETİN ADI Milliyetçi Çin (Tayvan) Cumhûriyeti

BAŞŞEHRİ Taypey

NÜFÛSU 20.727.000

YÜZÖLÇÜMÜ 36.182 km2

RESMÎ DİLİ Çince, Tayvan Dili, (Hakka Dili)

DÎNİ Budizm, Taoizm, Konfüçyüsizm

PARA BİRİMİ Yeni Tayvan doları

Batı Pasifik Okyanusunda, doğudan ve güneyden Çin Deniziyle çevrili, Çin Halk Cumhûriyetinin (kıyılarının) güneydoğusuna düşen bir Çin ada cumhûriyeti.

Târihi

Tayvan’a 17. yüzyıl başlarında büyük ölçüde Çinli göçü olmuştur. 1620’li yıllarda ada, Felemenklerin (Hollandalıların) kontrolü altında kalmıştır. 1895’ten 1945 yılına kadar 50 yıllık bir süreJapon idâresi altına girmiştir. İlk olarak Tayvan Devleti kendini Japon baskısı altında, 1 Ocak 1912’de göstermiştir. Mançu Sülâlesinin idâresine son verilmiş ve cumhûriyet îlân edilmiştir. Bu aynı zamanda genel mâhiyette olmak üzere Çin Devletinin başlangıcı sayılır. Bu devletin asıl kurulma başlangıç hareketiniyse 1911 Wuçang Ayaklanması meydana getirir.

Komünizmin 1949’da Çin’de rejim olarak yerleşmesi üzerine Çankayşek liderliğinde komünizme karşı olanlar birleşip, Milliyetçi Çin olarak devlet kurdular. Önceleri BM’ye üye bir ülke olan Tayvan, Kızıl Çin’in 1972’de BM’ye kabul edilmesi üzerine üyelikten vazgeçti. Bundan sonra iki ülke arasındaki gerginlik sürüp gitti. 1978 yılında ABD, Tayvan Cumhûriyetiyle olan münâsebetlerini sertleştirdi. 1979’da iki ülke arasındaki savunma anlaşması iptâl edildiyse de 1980’li yıllarda dolaylı ticârî ilişkiler kuruldu. Chiong Ching-Kuo’nun yönetimi sırasında ilk defâ muhâlefet partilerinin kurulmasına izin verildi. 1949’dan beri devam eden sıkıyönetim 1987’de kaldırıldı. 1988’de Chiong Ching-Kuo’nun ölümü üzerine yerine Lee Tenghui geçti. 1989Aralık ayında ilk defâ çok partili seçimler yapıldı.

Fizikî Yapı

Tayvan’ın yüzölçümü yaklaşık 36.182 km2dir. Bu yüzölçüme çevresindeki küçük adacıklar da dâhildir. Çin’den yaklaşık 130 km doğuda olup, esas kıtadan Tayvan Boğazıyla ayrılır. Kuzeyden güneye olan uzunluğu yaklaşık 393 km ve batıdan doğuya genişliğiyse 165 km kadardır. Çevresinde yaklaşık 77 tâne adacık vardır.

Tayvan toprakları doğuya doğru dikleşir ve batıya doğru da gittikçe yükselir. Orta bölgede yer alan Chungyang Shanmo dağ silsilesi ülkenin yarısına yakın bir bölümünü meydana getirir ve ada boyunca kuzeye ve güneye uzanan 4 büyük dağ zincirini ihtivâ eder. Bölgedeki zirvelerin çoğu 3500 m’yi aşmaktadır. En yüksek nokta olan Morrison Dağı 3997 m’dir. Doğu kıyı bölgelerindeyse Taitung Dağları bulunur. Kuzeydeki Tatun grubuysa volkanik dağlardan meydana gelmiştir.

Merkezî dağ silsilesinin etrafını 100 ilâ 500 m arasında değişen bir yüksekliğe sâhip olan dar bir etek bölgesi çevirmektedir. Buradan îtibâren arâzi yaylalara kadar alçala açala devam eder. Kıyı bölgeleri ve nehir havzaları oldukça düzdür. Batı kıyı bölgesindeki alçak yaylaları; sellerin ve gel-git olayının getirdiği topraklardan meydana gelmiştir.

Tayvan, esas olarak 35.966 km2lik büyük bir adayla toplam olarak 1255 km2 eden üç adacık grubundan teşekkül etmiştir. Bu gruplardan başşehri Makung olan Pescador Adaları 127 km2, Spartlay Adaları 0,7 km2 ve Pratos Adaları 1,5 km2lik yüzölçüme sâhiptir. Ayrıca Milliyetçi Çin Birlikleri, Kıta Çini önündeki Jinmen, Matsu ve Tungyin adalarını işgâl etmiş durumdadır.

İklim

TayvanAdası, Yengeç dönencesi tarafından iki bölgeye ayrılır. Dolayısıyla ülke iklimi, bulunduğu yerin coğrafî tesirlerinin etkisi altındadır. Ayrıca ada etrâfını, Sıcak Sapon veya Kara Akıntısı diye bilinen okyanus akıntısı çevirmiştir. Ada, kuzeydoğu kış musonları sebebiyle bol yağışlıdır. Bu bölge nispeten kuru bir hava içine girdiğinde, bu sefer güneybatı musonları güney Tayvan’a yağış getirir. Yıllık yağış miktarı aşağı yukarı 1000 ilâ 1500 mm civârındadır. Bu rakam dağlık bölgelerde 5000 mm’ye kadar ulaşır. Ortalama hava sıcaklığı yaz aylarında 25°-33°C arasında ve kış aylarında 10°C ilâ 15°C arasında değişiklik gösterir.

Tabiî Kaynakları

Tayvan tropikal bitkilerden, yüksek dağ bitkilerine kadar değişen çeşitlilikte zengin bir bitki örtüsüne sâhiptir. Ülkenin yaklaşık % 60’ını ormanlar kaplamıştır. Alçak bölgelerde çoğunlukla bambu ve akasya tipi ağaçlar bulunur. Biraz daha yükseklerde alt tropikal ve orta sert tahtalık ağaçlar vardır. Daha da yükseklerde 200 çeşide yakın ağaç türü yetişir. Bunlardan selvi, meşe, köknar, çam ve lâdin ağaçları ekseriyeti teşkil eder. Ayrıca az da olsa mangrov, eğreltiotu, banyan (hintinciri), açalya (Amerikan hanımeli), zambak ve rodedendron türü bitkiler oldukça çoktur.

Tayvan’da hayvan cinsi olarak genellikle geyik, keçi, yaban domuzu, maymun türleri, manda ve sarı öküz yetişir. Yaklaşık 12’si zehirli olmak üzere 37 tür de yılan çeşidi vardır. Kıyılarıysa zengin balık kaynağıdır.

Ülkede 70’in üstünde mineral elde edilir. Bunların en önemlisi kömürdür. Bundan başka mermer ve kireçtaşı da oldukça boldur.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Tayvan’ın nüfûsu yaklaşık 20.727.000’dir. Nüfus artışı % 2 dolayındadır. Ülkenin nüfus yoğunluğu 553’tür. Nüfûsu meydana getiren insanların % 98’ine yakın bir bölümü esas olarak Han Çinlileri soyundan gelmektedir. Ayrıca Endonezya kökenli bir kısım insanlar da mevcuttur. Çinli nüfûsun büyük bir kısmı Kızıl Çin zulmünden kaçan insanlardan müteşekkildir. Ayrıca bir miktar da Malezyalı ve Polinezyalılar vardır.

Nüfûsun % 60’ına yakın bir bölümü şehirlerde, geri kalanı da köylerde bulunur. Çince resmî dildir. Fakat bugünkü konuşulan Çince, Kızıl Çin’de konuşulandan farklı olarak, Eski Çincedir. Bundan başka Tayvan dili de yaygındır. Özellikle Hakka ve Fukien lehçeleri konuşulur.

Ülke insanlarının büyük bir bölümü Konfüçyüs inancına bağlıdır. Ayrıca Taoist ve Budistler de vardır. Son yıllarda İslâmiyet, diğer dünyâ ülkelerinde olduğu gibi burada da hızla yayılmaktadır. Hâlen 350.000’i aşkın Müslüman yaşamaktadır.

Halkın okuma-yazma oranı % 80 dolayındadır. Eğitim ve öğretim Çincedir. Çocukların milliyetçi olarak yetişmelerine çok dikkat edilir.

Tayvan, Çince “Tay-Van” kelimelerinden gelmektedir. Ülkenin resmî adı Milliyetçi Çin veya Çin Cumhûriyetidir. Ayrıca Formoza Devleti olarak da bilinir. Başşehri Taypey’dir. Diğer önemli şehirleri Takao, Tainan, Kiilun, Kagi, Tartya, Syâkwo, Hertâ ve Kwarrenko’dur.

Siyâsî Hayat

Tayvan, cumhûriyetle idâre edilen bir ülkedir. Hemen hemen sınırsız yetkileri hâiz cumhurbaşkanı 6 senede bir millî meclis tarafından seçilir. Millî meclisi meydana getiren yasama meclisi 386 üyeden ve denetleyici meclisiyse 60 üyeden meydana gelir. Ayrıca başşehir Taypey, ayrı bir eyâlet parlamentosuna sâhiptir. Taypey sitesininse yine kendine âit bir parlamentosu vardır. Ülke idârî olarak bir merkez, 4 eyâlet ve 16 il (Hsien)e bölünmüştür. Her ilin, kendisine âit kazâ ve nâhiyeler üzerinde geniş nüfuz ve selâhiyeti mevcuttur.

Ekonomi

Tarım, Tayvan ekonomisinin ana unsurudur. Yaklaşık toprakların dörtte biri ekilidir. Pirinç ve çay en önemli iki üründür. Bundan başka tatlı patates, buğday, yerfıstığı, soyafasulye, darı, muz, şekerkamışı ve yerelması da yetiştirilir. Nüfûsun % 45’i tarım alanında çalışır. % 25’lik bir bölümse sanâyi sektöründedir.

Ticâretini daha çok, ABD, Japonya, Kuveyt, Suudi Arabistan, Hong Kong ve Birleşik Almanya ile yapar. Dışarıya tekstil, kimyâ ürünleri, kereste, şeker, çay, pirinç, ananas, mâdenler, tuz ve muz, endüstri ürünleri ve elektrik, elektronik âlet ve malzemeleri satar.

Ülkedeki başlıca endüstriler şunlardır: Şeker, petrol, kömür, alüminyum, gübre, alkali, makina, elektrik enerjisi, balık, gemi yapımı, (metal) mâdencilik, tekstil, elbise ve kumaş, elektrik ve elektronik, cam, kâğıt ve kimyâ endüstrileri. Yeraltı mâdenleri oldukça zengindir. Kömür, kireçtaşı, mermer, alüminyum ve petrol başlıca önemli mineralleridir. Dışarıdan petrol, çeşitli mineraller, kereste ve çeşitli sanâyi ürünleri satın alır.

Tayvan ayrıca turizm bankacılık ve sigortacılık alanlarında da söz sâhibi bir ülkedir.

Yaklaşık olarak 19.945 km uzunluğundaki karayolu sistemi ve 4800 km civârındaki demiryolu uzunluğu ülke ulaştırması için kâfi gelmektedir. Karayollarının % 85’i asfalt kaplamadır. Deniz ve hava ulaştırma sistemiyse hem iç, hem de dış hat seferler olmak üzere oldukça gelişmiştir. Taoyünan ve Kao-hsiung’da milletlerarası havaalanı vardır.