Alm. Thermoelektrizität (f), Fr. Thermoélectricité (f), İng. Thermoelectricity. Sıvı ve katı maddelerdeki ısı farklılıkları ve elektrik akımlarının sebeplerini inceleyen bir bilim dalı. Özellikle elektriğin ısıya ve ısının elektriğe dönüşmesiyle alâkalıdır. Üç ana termoelektrik etki; Seebeck, Peltiel ve Themsen etkileridir.

Seebeck etkisi: İletken bir çubuğun bir ucu ısıtıldığında bu uç diğerinden daha sıcak olur ve iletken çubuktan elektrik akımı geçmesi sağlanır. Buna Seebeck etkisi denir. a ve b gibi iki çubuk birleştirildikleri zaman T1 ve T2’deki ısılar da farklı olursa V voltajı elde edilir ki, buna da Seebeck voltajı denir. Bu voltaj T1 ve T2’nin ısı miktarlarına bağlıdır.

Târihi: Thomas Johann Seebeck 1821’de Seebeck etkisini bulmuştur. Yaptığı deney sonucu iki iletken telden meydana gelen bir devrede teller ısıtıldığında civâra konan bir pusulanın ibresinin hareket ettiğini görmüş ve bu hareketin kondüktördeki ısıdan ileri geldiğini söylemiştir. Aslında yaptığı deneyde bir elektrik akımı meydana geldiğini ve bunun ibrenin sapmasına sebep olduğunu fark edememiştir.

Peltier etkisi: Herhangi bir iletkenden elektrik enerjisi geçirildiğinde iletkenin bir ucu soğur, diğeriyse sıcak kalır. Buna Peltier etkisi denir. Peltier etkisinin meydana getirdiği soğuma veya ısınma olayını müşâhade edebilmek için iki farklı maddeden (âletten) meydana gelen bir birleşim yoluna gitmek gerekir.

Peltier ısısı, Joule ısısıyla hiçbir zaman karıştırılmamalıdır. Zîrâ Joule ısısı, elektrik akımı şiddetinin karesiyle oranlıdır.

Târihi: Peltier etkisi 1834’te bir Fransız saatçisi olan Jean Charles Athanase Peltier tarafından bulunmuş, fakat o da Seebeck gibi bulduğu şeyin farkına varamamıştır. Peltier, bu etkinin ohm kânununun hafif akımlar için geçerli olmadığını savunmuştur. Peltier’in buluşunun uygulama ve muhtevâsı sonradan St. Petersburg Akademisinin bir üyesi olan Emil Leuz tarafından açıklanmıştır.

Thomsen etkisi: Elektrik akımı geçen bir çubuk, ısı kazanacaktır. Çubuktan geçen akımın yönü veya çubuğun soğuk ve sıcak uçları değiştirildiğinde çubuk sıcaklık kaybedecektir. Bu, ısı alıp verme işlemine Thomsen ısısı denir. Thomsen ısı kazanım oranı, Pt= kJ(T2-T1) IL’dir. Buradaki k, Thomsen sâbitesidir. T2-T1 çubuğun üzerindeki L mesâfesinde meydana gelen sıcaklık farkını belirtir. Thomsen ısısıyla Joule ısısını ayırt etmek çok mühimdir. Bu iki ısı birbirine çok benzer.

Termoelektrik etkiler ısı ölçümünde, buzdolabı ve ısıtma tesislerinde ve ısıdan elektrik elde etmede kullanılır.