Çin’in kendi kendini idâre eden yüksek ve geniş bir alanı. “Dünyânın Çatısı” ve “Kar Ülkesi” gibi kendine has isimleri olan bu bölge asırlar boyunca etrâfını çeviren büyük dağlardan dolayı insan yaşamayan vahşî hayvanların bulunduğu bir yer olmuştur. Tibet 27°20’ ve 36°30’ kuzey paralelleriyle 78°24’ ve 98°57’ doğu meridyenleri arasında yer alır.

Târihi

Tibet’in bilinen târihi M.S. 520 yılında bir kabile reisi olan Songstan Campo’nun, Tsangpo Nehri vâdisinde bir krallık kurmasıyla başladı. Kısa zamanda güçlenerek Çin için bir tehlike hâline geldi. Daha sonraları da güçlenmeye devam eden Tibet, 8. yüzyılda Orta Asya’nın bir güç merkezi oldu.

Daha sonraki yıllarda ortaya çıkan iç karışıklıklardan dolayı zor durumda kalan Tibet’i dış tesirlerden etrâfını çevreleyen dağlar korudu. Fakat 13. yüzyılda Moğollar ülkeyi istilâ edince, 1270’te Moğol Hakanı Kubilay Han, Çin İmparatoru oldu ve Lamanizmi resmî din olarak kabul etti. Bunun üzerine Tibet asırlarca Çin’in himâyesi altında, burada bulunan “Lama” adı verilen din adamları tarafından yönetildi.

1904 senesinde İngiltere ile Tibet arasında ortak ticâret antlaşması imzâlandı. 1913-1914 senelerinde Çin, Tibet ve İngiltere’nin katıldığı üçlü bir konferans yapıldı ve ülkeler arasındaki münâsebetler gözden geçirildi. Bu konferansın sonunda Mc Mahon adıyla bilinen Tibet’le Hindistan arasındaki sınır hattı tespit edildi.

1950 senesine kadar Tibet, Dalai Lama tarafından bağımsız bir devlet olarak yönetildi. 1950’nin Eylülünde Çin Ordusu Tibet’e girdi ve yapılan bir antlaşmayla Tibet, Çin’in kendi kendini yöneten bir bölgesi oldu. Çin ülkenin her işine karışıyordu. Bunun üzerine 1959’da Çin baskısından kurtulmak isteyen Tibetliler, isyan ettiler. Çin tarafından kısa zamanda bastırılan ayaklanmayla alâkası olan Dalai Lama, Hindistan’a kaçtı. Soyluların ve ibâdet yerlerine âit olan mal ve arâziler Çin yönetimi tarafından devletleştirildi. Tarım kollektif olarak yapılmaya başlandı. Budacıların toplu halde ibâdet yapmaları yasaklandı. 1980’den sonra Çin yönetimi bölgedeki baskısını yumuşatarak bâzı dînî ibâdet ve törenlerin yapılmasına müsâde etti. Ekonomik reformlara gitti.

Bu târihten (1959’dan) îtibâren Tibet hükümeti dağıtılarak Tibet’in yönetilmesi, Pekin hükümetinin eline bırakıldı. Bugün hâlâ aynı durum devam etmektedir (1994).

Fizikî Yapı

Dünyânın en yüksek dağlarıyla çevrili olan yüksek Tibet Platosunun ortalama yüksekliği 4500 metredir. Yüzölçümü yaklaşık 1.300.000 km2 olan ülke, kuzeyde Kunlun Dağları, güneydeyse Himalaya Dağlarıyla çevrilidir. Batıda Kunlun ve Himalayalar arasında Karakurum dağ silsileleri vardır. Himalayalarda bâzı doruklar 6100 m’yi geçer. Doğudaysa diğer bölgelere nazaran daha alçak dağlar vardır. Tibet’in üç büyük nehri olan Yangtze, Mekong ve Sahveen doğudaki alçak dağları paraleller hâlinde keser.

Tibet Platosu; Tsanpo Vâdisi, Chang Tang ve Khanı olmak üzere üç büyük bölgeye bölünmüştür. Tsangpo Vâdisi ekonomik, kültürel, dînî ve politik bakımlardan Tibet’in merkezidir. Kuzey Ovası adı da verilen Chang Tang bölgesiyse en yüksek bölgedir. Bu bölgenin havası soğuk ve sert olup birçok buz gölü vardır. Tibet’in doğu tarafına Kham adı verilir. Kham bölgesi diğer bölgelerden daha fazla yağmur aldığından bu bölge geniş ormanlık alanlara ve zengin mineral kaynaklarına sâhiptir.

İklim

Tibet’in büyük bir bölümünde senenin tamâmı soğuk ve kuru geçer. Bâzı istisna hâller hâriç ülkenin senelik yağış ortalaması 2500 mm civârındadır. Sert rüzgârlar, tipi ve kar fırtınaları bu bölgeye hastır. Ülke sıcaklığı ortalama olarak yazın 32°C kışın ise -40°C’dir. İklim, yükseklik ve dağların pozisyonuna göre değişir. Aynı bölgede bile ısı bir yerden başka bir yere göre değişiklik arz eder.

Tabiî Kaynakları

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Tibet’in yağmuru bol bir bölgesi olan Kham geniş ormanlarla kaplıdır. Yabânî hayvanlardan büyük panda, yabangeyiği, yabanöküzü Tibet’in büyük bölümüne yayılmıştır.

Mâdenler: Tibet’te bulunan başlıca mâdenler kömür, tuz, boraks, altın ve demirdir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Bölgenin nüfûsu iki milyon civârındadır. Tibetliler Moğol ırkına mensupturlar. Halkın hemen hepsi Lama budizmine bağlıdırlar. Bölgenin resmî dili Tibet dilidir. Bu dil Tibeto-Burmese âilesine bağlı olup, Tibet alfabesi eski bir Hint dili olan Sanskritçe üzerine kuruludur.

Tibet’in önemli şehirleri başşehir Lhasa, Shigatse ve Gyangtse’dir.

Ekonomi

Tibet bir tarım ülkesidir. Halkın büyük kısmı tarımla uğraşır. En çok üretilen sebze ve ürünler, buğday, arpa, bezelye ve fasulyedir. Tarımın yanında hayvancılık da önemli bir yer tutar. En önemli hayvanı katıra benziyen yak’tır. Bu hayvanın etinden ve derisinden faydalanılır. Ayrıca koyun, keçi, katır, deve ve at yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Son zamanlarda demir işçiliği ve oymacılık sanatlarına önem verilmiş. Halkın bir kısmı bu kesimde çalışmaya başlamıştır. 1950 senesinden beri ülkenin en önemli endüstrisi kömür ocaklarıdır.

Tibet kürk, yün ve deri gibi mallar ihraç ederken çay, pirinç, pamuklu maddeler ve ev eşyâları ithâl eder.

Ulaşım: Ülke topraklarının ulaşıma imkân vermemesi yüzünden bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Son zamanlarda birkaç bin kilometrelik otoyol yapılmış, bölgeyi Çin’in diğer bölgelerine bağlayan bir tren yolu ve hava ulaşım şebekesi kurulmuştur. Tibet’le Pekin arasında 1956’dan beri hava ulaşımı yapılmaktadır. Posta ve telgraf hizmetleri çok sınırlıdır.