Alm. Toxikologie (f), Fr. Toxicologie (f), İng. Toxicology. Kimyevî maddelerin canlılar üzerindeki etkisini araştıran bilim dalı. Hemen hemen herkes, uygun kullanılmadığında zararlı olacak kimyevî maddelerle temas hâlindedir. Pekçok ölüm ve belki bunun yüz katı kadar fazla kazâ kimyevî maddelerin dikkatsiz kullanılması sonucu meydana gelmektedir.

Toksikoloji üç ana alt dala sâhiptir: Bunlardan sanâyi toksikolojisi, hava ve sudaki kimyevî kirleticilerin zararlı etkilerini inceler. Bunun yanında çalışma ve ev ortamında mevcut olanları da konu alır. Ekonomik toksikoloji ise ilâçlarda, yiyeceklere ilâve edilen maddelerde, kozmetik, gübre ve veteriner ilâçlarındaki kimyevî maddelerle meşgul olur. Adlî toksikoloji de özellikle ölüm veya ciddî yaralanmayla sonuçlanan vak’aların tıbbî yönüyle meşgul olur.

Her kimyevî madde, toksik etkisine bağlı olarak altı sınıftan birinde mütâlaa edilir. Çok fazla toksik, çok toksik, orta derecede toksik, az toksik, oldukça toksik olmayan ve oldukça zararsız.

Zehir, çok fazla veya çok toksik olan kimyevî maddelere verilen isimdir. Bunların az miktarları ciddî zarara veya ölüme sebep olur. Deney hayvanının her kilogramı için 50 miligram ağızdan verildiğinde, 48 saat içinde, bu hayvanların en az % 50’sinin ölümüne sebep olan maddeye kimyevî olarak “zehir” etiketi konulur. İnsanlar için bu miktar yaklaşık olarak bir çay kaşığı dolusu kadardır.

Toksikoloji, hayvanlar üzerinde deney yaparak, kimyevî maddelerin toksisite derecesini belirlemeye çalışır. Bu maksatla pekçok hayvan kullanılır. Fareler bu iş için kullanılan küçük; maymun ve çiftlik hayvanları büyük hayvanlar arasındadır. Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerin tamamlanmasından ve sonucun insanlar üzerindeki etkisi tahmin edildikten sonra sınırlı sayıda deneyin insan üzerinde yapılmasıyla mâkul bir emniyet elde edilir. Buna kimyevî maddelerin insan derisi üzerinde etkisinin araştırılması misâl gösterilebilir.

Eğer kimyevî maddelerin hastalık veya ölüme sebebiyet verdiği zannedilirse, ölünün kanı, idrarı ve kas parçaları adlî toksikolojiye analiz için verilir. Yapılan deneylerle, zararlı kimyevî maddeler ve miktarları tespit edilebilir.