Alm. Leim (m), Fr. Colle (f), (forte), İng. Glue. Hayvan kemiği ve derisinden yapılan, koyu mor, kahverengi renk tonunda, suda çözdükten sonra kullanılan jelatinsi bir yapıştırıcı. Umumiyetle granül şeklinde satışa arz edilir. Kullanılmaya başlanmadan evvel sıcak suda çözülür. Sıcak olarak iki yüzeye sürülerek sıkıştırılıp suyunun uçması ve kuruması beklenir. Hayvanlardan elde edilen bu tür tutkallardan balık tutkalı soğuk olarak da kullanılır.

Tutkal hayvanların kemik, deri gibi bol miktarda jelatin türü protein ihtivâ eden kısımlarından hidroliz yoluyla elde edilir. Tutkal suda çözündüğü vakit sıvı hâle gelir ve sürüldüğü iki yüzeyde kuruyarak moleküller arası kohezyon kuvvetine benzer bir kuvvetle birbirine yapışır kalır. Tutkaldaki yapışkanlık özelliği, içinde ihtivâ ettiği suda eriyebilen maddelerdendir. Esasen saf jelatinde yapışma özelliği yoktur. Tutkal imâl edilirken jelatinden başka maddelerin miktarını arttırmak için birkaç saflaştırma işleminden geçirilir. Sonuçta kuru granül hâlinde tutkal elde edilmiş olur.

Tutkal, yüzeyi gözenekli malzemelerde oldukça kuvvetli bir yapıştırıcı olarak kullanılır. En çok tahta, kumaş, kâğıt, tekstil sanâyiinde istifâde edilir. Tutkal tabiri umûmiyetle yapıştırıcı özelliği bulunan diğer malzemeler için de kullanılır. Bunlar kazein, bitki, tabiî kauçuk ve reçine, sodyum silikat tutkallarıdır. Kazein tutkalı sütten yapılır ve neme mukavim olduğu için kâğıtçılıkta kullanılır. Çiriş denilen bitki tutkalı dekstrinden yapılır. Tabiî kauçuk ve reçinelerin uygun çözücülerde çözündürülmesinden de kâğıt, lâstik, deri sanâyiinde çok kullanılan yapıştırıcılar elde edilir. Sodyum silikat yapıştırıcı 300°C’ye dayanıklı olması dolayısıyla ampul diplerinde, elektrik su ısıtcı dirençlerinde, cam ve asbestos birleştirmelerinde kullanılır. Sodyum silikatın ticârî adı cam suyudur.

Tutkal olmayıp yapıştırıcı olarak kullanılan sentetik reçineler (zamk)de vardır. Sentetik yapıştırıcıların başında fenol, epoksi, poliester, silikon, vinil ve akrilik reçineler gelir. Yapıştırıcı olarak kullanılan maddeler kullanma yerleri dikkate alınarak seçilir. Yapışmanın mükemmel olması birleştirilecek yüzeylerin temizliği, yapıştırıcı seçimi, sürülen miktarın kalınlığı, hararet ve nemle doğrudan ilgilidir.

Tutkallı basma: Kumaş boyamada desenli bölgelere boyayı emmeye mâni olacak bir işlemin uygulandığı çeşitli yöntemlere denir. Önce tek renkte boyanan kumaşta desen elde etmek istenen yerlere bir boya macunu sürülür. Kumaş ikinci bir boyaya daldırıldığında yalnızca macunlu olmayan yerler boyanır. Batik ve bağlamalı boyama tutkallı basma örnekleridir.