Alm. 1. Statut (-en pl.) (n), 2. Vorschrift (-en pl.) (f), Fr. Statut (m), ordonnance (f), réglement (m), İng. Rules and regulations. Nizamnâme. İdâre tarafından düzenlenen dâimî, mücerret, objektif ve genel hükümleri ihtivâ eden bir hukûkî tasarruf.

Kânunlar anayasaya, tüzükler de kânunlara aykırı olamaz. Tüzükler kânunlarda yer alamayan teknik ihtiyaçları karşılamak ve teferruata âit hususları düzenlemek üzere; kânunların uygulayıcısı olan idâre tarafından ortaya konan tasarruftur.

Türk hukûkunda ilk tüzük, nizamnâme adı altında ve 1876 Anayasasıyla ortaya çıkarılmıştır. İdârî dâirelerin işlemleriyle ilgili nizamnâmeleri yapmak yetkisi pâdişâha âitti. 1909’da nizamnâmelerin, kânunların uygulanmasına âit olabileceği esâsı getirildi. 1924 ve 1961 Anayasalarındaysa durum bugünkü uygulama gibidir. Yâni tüzük, bakanlar kurulu tarafından, kânunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek için Danıştay incelemesi ve Cumhurbaşkanı imzâsından geçirilerek çıkarılır. Kânunlar gibi Resmî Gazete’de yayınlanır.

Bu şekilde düzenlemeye giden 1982 Anayasasının 115. maddesi, tüzüklerin, yeni bir hüküm getirmeyip, kânunlara uygun olması gerektiğini ve çıkarılış tarzını ortaya koymaktadır. 115. maddeye göre; “Bakanlar Kurulu, kânunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kânunlara aykırı olmamak ve Danıştayın incelemesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir. Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzâlanır ve kânunlar gibi yayımlanır.”

Tüzükler, belli şekil ve usûl şartlarına uygun olarak çıkarılırlar. Bu yetki sâdece Bakanlar Kurulu inhisarındadır. Danıştayca mutlaka incelenir. Cumhurbaşkanınca imzâlanır ve Resmî Gazete’de yayınlanır. Yayınlanmayan tüzük yürürlüğe giremez. Kânuna aykırı olan tüzüğün iptâli için Danıştay’a başvurulur. Danıştay Kânununun 24. maddesine göre, Danıştay bu hususta ilk derece mahkemesidir. Danıştay Dâvâ Dâireleri Kurulu, gerektiğinde tüzüğü iptâl eder. Tüzüklerin uygulanmasını sağlamak için, ilgili bakanlıkça veya kamu tüzel kişiliğince; kânun ve tüzüklere uygun olarak “yönetmelikler” çıkarılabilir. Hangi yönetmeliğin Resmî Gazete’de yayınlanacağı kânunda belirtilir. Tüzükler önem bakımından, anayasa ve kânunların altında ve fakat yönetmeliklerin üzerindedir.

Ayrıca TBMM’nin kendi yönetim ve işleyişini gösteren bir tüzüğü vardır ki, buna da içtüzük denir. Her meclis kendi içtüzüğünü yapar. İçtüzükler çok önemli siyâsî belgelerdir. İç tüzüklerde milletvekillerinin vazifeleri, yetkileri belirlenir. Soru, gensoru, meclis soruşturması ve meclis araştırması müesseselerinin nasıl işletileceği, muhâlefet ve iktidar partilerinin söz alma hakları, kânunların yapılması usûlleri içtüzükle düzenlenir. İsim benzerliği dışında tüzüklerle içtüzüklerin hiçbir benzerliği yoktur.

Bundan başka dernek, kooperatif ve anonim şirketlerin kendi kuruluşlarına ve işleyişlerine âit esasları belirleyen ve kânunen çıkarılması mecburî olan, yazılı asıl belgeleri de vardır ki, bunlara da “tüzük” denir. Bunların da meslekî veya mahallî gazetelerde yayınlanması mecburiyeti vardır.