uçucu kimyâsal maddelerin gerçek kullanma amaçları dışında, düşünce, davranış ve duyguda değişiklikler yapmak gâyesiyle insanlar tarafından kullanılması.

Dünyâda olduğu gibi ülkemizde de uçucu maddeleri suistimal edenlerin çoğunluğu 5-21 yaş grubunu meydana getiren çocuklar ve delikanlılardır. Uçucu maddeleri ihtivâ eden ticârî ürünlerin alım satımlarının kontrolsüz ve denetimsiz oluşu, fiatlarının ucuz, temin edilebilmenin kolay, günlük hayâtın her alanında kullanılıyor olması sebebiyle, nispeten daha pahalı ve temini güç olan yasa dışı uyuşturucu maddeleri tanımayan, bilmeyen, elde edemeyen 5-21 yaş grubu kişiler arasında uçucu madde kullanıma gerek merak, gerekse bu maddeleri kullanan arkadaşlarının teşvikiyle revaç bulmaktadır.

Ayrıca zekâ problemi olan kişiler, dialize giren kronik böbrek hastaları, uçucu maddeleri îmâl eden, îmâlâtında kullanan, satan, işyerlerinde çalışan kişiler, tıbbî personel, yatılı okullarda okuyan öğrenciler, uçucu madde bağımlılığı açısından risk grubunu meydana getirirler.

Uçucu maddeleri kullananlar uçucu maddeleri ya doğrudan kendi kabından, ya poşetlere dökerek veya beze, üstübüye dökerek koklarlar.

Uçucu maddeler solunduktan 5 dakika kadar kısa bir süre içinde sarhoşluğa sebep olur. Kişinin konuşması değişir, muhâkemesi bozulur, uykuya eğilimi artar. Bâzan gördüğü hayâllerin ve duyduğu seslerin etkisinde kalarak amaçsız hareketler yapabilir.

Kendini çok neşeli hisseder, kulakları çınlar, dikkatini bir noktaya toplayamaz. Bu etkiler uçucu madde koklanmasından 40-45 dakika sonra kaybolur. Bu sebeple kullanıcılar “Kafayı bulmak” için bu maddeleri sürekli koklarlar.

Bir uçucu madde bağımlısını, elbiselerindeki yapışkan lekelerinden, nefesindeki uçucu madde kokusundan, uçucu madde buharlarının yüzde yaptığı tahriş sonucu kızarmış yüzünden kolayca tanıyabiliriz.

Uçucu maddelerin uzun süre kullanılmasıyla; sinir sistemi, kalp ve dolaşım sistemi, kan sistemi, sinir sistemi (beyin beyincik), boşaltım sistemi (böbrekler), solunum sistemi (akciğerler), sindirim sistemi (karaciğer) ve kaslar üzerinde kalıcı hasarlara sebep olur. Hattâ bâzan kalp üzerine olan direkt zehirli etkisinden dolayı âni ölümlere sebep olabilir. Ayrıca bu maddeleri kullananların henüz gelişme çağında olmaları sebebiyle sayılan bu sistemlere âit organların gelişimi bozulabilir, gecikebilir.

Uçucu madde bağımlısı çocuğa sâhip olan ana ve babaların paniğe kapılmadan, çocuklarını azarlamadan, dövmeden, gerekli araştırma ve incelemelerin yapılması için bir psikiyatri uzmanına başvurması uçucu madde bağımlısının tedâvisi için gereklidir.

Genelde Uçucu Maddeler 9 Gruptur:

1. Alifatik ve aromatik hidrokarbonlar: N-hekzan, petrol ürünleri (benzin gibi), benzen, ksilen, toluen, izo-butan, n-butan, propan.

2. Halojenize hidrokarbonlar: Bromokloro di floro metan, kloro di floro metan, kloroform, dikloro difloro metan, diklor metan, enfluran, halotan, 1.1.1. triklor etan, freonlar, florokarbonlar.

3. Alifatik nitritler: Amil nitrit, izo bütil nitrit.

4. Ketonlar: Aseton, siklo hekzanon, metil etil keton, metil bütil keton.

5. Esterler: Etil asetat, amil asetat.

6. Alkoller: Metil alkol, izo propil alkol.

7. Glikoller: Etilen glikol.

8. Eterler: Di etil eter.

9. Gazlar: Nitröz oksit.

Bünyesinde Uçucu Madde Bulanan Ürünler:

Yapıştırıcılar, aerosoller, lokal anestezik spreyler, yangın söndürücüler, kozmetik ürünler (aseton ihtivâ eden), leke çıkarıcılar, elbise temizleyici sıvılar, cam temizleyici sıvılar, saç ve oda spreyleri, deodorantlar, çakmaklar (butan, propan ve benzin ihtivâ eden), boya çözücüler, incelticiler (tiner gibi), daktilo yazısı düzeltme sıvıları, beyaz yazı tahtası kalemleri, mürekkepleri, benzin.