onuncu yüzyılın sonu ile on birinci yüzyılın sonu arasında Irak ve Suriye’nin kuzey taraflarına hâkim olan devlet. Ukaylîler, Amr bin Ebû Sa’sa’nın büyük Bedevî kabilesi grubundandır. Irak’taki Hafâce ve Muntefık kabilelerini içine alıyordu. Ukaylî Muhammed, onuncu yüzyılın sonunda Musul’a hâkim oldu. Üzerindeki Büveyhî baskısından kurtuldu. Fakat onun 996’da vefâtıyla oğulları arasında iktidar mücâdelesi başladı. Mücâdele sonunda Musul ile diğer Ukaylî şehirleri El-Cezîre’deki kalelerin kontrolü Mu’temîd-devle Kırvâş’ın eline geçti. Kırvâş (1001-1050) 11. yüzyılın ortalarına doğru Oğuzlarla mücâdele etti. Oğuzlara karşı müdâfada HilliMezyedîleriyle anlaştı. Şerefüddevle Müslim bin Kureyş (1061-1085) zamanında, Ukaylî toprakları Bağdat’tan Haleb’e kadar genişledi. Şerefüddevle Müslim, Şiî olmasına rağmen, Kuzey Suriye’deki Mirdâsî topraklarını emniyet altına almak için Selçuklu sultanlarından Alparslan (1063-1072) ve Melikşah (1072-1092) ile ittifak yaptı. Fakat, daha sonra Fâtımîlere yaklaşması, Selçuklu ordularının Musul’a gelmelerine sebep oldu. Şerefüddevle Müslim, Âmid (Diyarbekir) ve Haleb’e kaçmak zorunda kaldı. 1085’te Kutalmışoğlu Süleyman tarafından öldürüldü.

Ukaylîler, Selçuklu meliklerinden Tutuş tarafından ortadan kaldırılıncaya kadar, Musul’da Selçuklulara tâbi olarak varlıklarını devam ettirdiler. Ukaylîlerin kolları El-Cezire’de mahallî idareciler olarak kaldılar. Rakkan ve Kal’atü’l-Caber’deki kolları da 1169’da Nûreddîn Zengî’nin buraları fethine kadar devam etti. Bölge daha sonra bütünüyle Selçuklu Türklerinin hâkimiyetine geçti.

Ukaylîler, Bedevî olmalarına rağmen yağmacılıkla geçinmediler. Abbâsîlerin idâresini kısmen kontrollerine aldılar. Hâkim oldukları yer îtibâriyle ticâret yollarını ellerinde bulundurarak uzun müddet yaşama imkânı buldular. Âlemüddîn Müslim, haberleşmeye önem verip, her köyde bir posta memuru veya “Sâhib-ül-Haber” denilen istihbarat memuru bulundururdu.

Ukaylî Emirleri

Ceziret ibn Ömer, Nusaybin ve Beled Kolu

Muhammed (990-996)

Cenâruddevle Ali (996-1000)

Sinâruddevle el-Haram (1000-1003)

Nûreddevle Mus’âb (1003)

Musul’daki ve daha sonra Ceziret-i ibni Ömer, Nusaybin ve Beled’deki kol

Muhammed (992-996)

Hüsâmüddevle el-Mukalled (996-1001)

Mu’temidüddevleKırvâş (1001-1050)

Zaîmüddevle Baraka (1050-1052)

Âlemeddîn Kureyş (1052-1061)

Şerefüddevle Müslim (1061-1085)

İbrâhim (1085-1093)

Ali (1093-1096)

Tekrit’te Ma’n bin el-Mukalled Kolu:

Râfi ('-1036)

Hamîs (1036-1044)

Ebû Gaşşam (1044-1052)

Îsâ (1052-1056)

Nasr (1056-1057)

Vekil olarak Ebü’l-Gana’îm (1057-')