USEIN BADANINSKIY

Elmira ÇERKEZ

Kırım Tatar medeniyetinin resim, sanat dalında ayrıca yer tutan Usein Badaninskiy Bahçesaray müzesinin temel taşını koymuş ve 17 yıl boyunca orada müdür olarak çalışmıştır.

Profesyonel abideci olmasıyla birlikte Kırım Tatar halk dekorasyon sanatını iyi bilen, arkeoloji mimarlık ve tarih dallarında da derin bilgilere sahipti. Usein Badaninskiy Kırım tarih ve medeniyetinin abidelerini saklayarak, inkılabın son dönemlerinde Kırım Tatarlarının Milli ananevi sanatlarının gündeme gelmesinden başka tiyatro sanatı inkişaf ediyor, Kırım sanatına ve tarihine teşvik etmeyi amaç ediniyor ve bu amaç üzerinde çalışıyor. Derin bilgilerinin, namusluluğunun, prensipliliğinin ve çalışkanlığının sayesinde Usein Badaninskiy bütün halkın saygısını kazanıyor.

1920 - 1930 yılları arasında Kırım’da Usein Badaninskiy' nin adını bilmeyen kalmamıştır.. O defalarca hem yerli hem de Cumhuriyetin hakimiyet organlarında milletvekili olarak seçilmiştir.

Usein Badaninskiy 1877 senesinin Aralık ayının 1' inde Akmescit civarındaki Badana Köyünde bir halk öğretmenin evinde dünyaya gelmiştir. Tatar mektebinde okuduktan sonra öğretmen okuluna geçiş yapmıştır. Burada onun resim kabiliyeti ortaya çıkıyor. Kırım Tatar cemaatinin maarif vakfının desteği ile, bu mektepten sonra Moskova'daki Stroganora okuluna gönderilmiştir. Okulda dekoratif ressam sanatını benimseyerek Akmescit' e geri dönüyor. Burada iki yıl çalıştıktan sonra, onu yeniden Moskova'daki Stroganora okulunun eşsiz sanayi mektebine başkanlık yapmak üzere davet edilmiştir. O hem okulda ders görüyor, hem de yüksek icatlar yaparak kendi gücünü sınıyordu. 1909 da bütün Rusya genelinde yapılan yarışmalara katılarak yaptığı ev eşyalarıyla birincilik ödülüyle mükâfatlandırıldı.

1907 - 1909 yılları arasında Usein Badaninskiy yurt dışına çıkarak İstanbul, Paris, München ve Drezden şehirlerinde dolaşır.1912 yılında ise İtalya'ya Rönesans devrinin abide resimlerini öğrenmek için gitmiştir. Bu arada Usein Badaninskiy Rus ressamlarıyla tanışıyor. ve ressamların onu St. Petersburg 'a çalışmak için davet ediyorlar. Ressam çok çalışarak ürün veriyor ve eserleri daima karşılaşmalarda ve sergilerde gösterime sunuluyor. St. Petersburg 'da ki ressamlar dairesinde bulunan gençler istidatlı ressamın yaşamak için Petersburg 'da kalacağını düşünüyorlar. Fakat şan ve şöhretin en yüksek noktasını yaşayan Usein Badaninskiy her şeyi elinin tersi ile iterek vatanına, Bahçesaray' a geri dönüyor.

Onun için kendi halkının ve medeniyetinin önünde borçluluk duygusuna kapılmak her şeyden üstündür.

Abisi Ali Badaninskiy ( sonra kurultayda delege seçilmiştir) ile Usein Badaninskiy Kırımın içtimai siyasi ömründe faaliyet gösteriyor. Bahçesaray' ın göz nuru ve en güzel binalarından biri olan Hansaray' a birçok şair ve ressam en güzel eserlerini bağışlamışlardır. Meşhur alimlerden Konkadv ve Katov' un teşebbüsü ile 280 tane halk sanatı eşyası koleksiyonu yapılmıştır. İşte bu koleksiyonla Kırım Tatar sanat, tarih ve etnografya müzesinin açılmasına sebep oldu. 1917 senesinin ekim ayının 4 'ünde Usein Badaninskiy Bahçesaray' da ki Hansaray Müzesinin müdürü olarak tayin edildi. O, meşhur arkeolog ve etnograf G. A. Bonç - Osmolovskiy; Kırım Tatar halk dekorasyon sanatının temelini bilen, ona yüksek değer veren Ý. Gimburg, Ya. Tuhengold, Başkirov gibi alimlerle sıkı ilişkiler içinde bulunuyordu.

Bahçesaray Abideleri ve Yadigarları Koruma Cemiyetinin reisi olarak Usein Badaninskiy büyük tehlike altında bulunmuş, harabeye dönen tarihi abidelere büyük özen göstermiştir. Rusya Federasyonu halk maarifi komiserliğinin müzeler bölümüne, orijinal dini inşaatların ve saray kurumlarının hazin vaziyeti hakkında, 1922 senesinde resmi belgeler yollanmıştır. Onun usanmadan yaptığı hareketler sayesinde müze genişlemiştir. Çufut - Kale, Mangup -Kale, Eski-Kermen, Tepe - Kermen, Aziz gibi tarihi yerler müzenin içinde dahil edilerek devlet tarafından koruma altına alınmışlardır. Yeşil - Cami, Dürbe, Sarı Güzel ve bir sıra cami devlet himayesi altına alınmıştır. 1923 senesinde Moskova ve Petersburg 'da bulunurken, Usein Badaninskiy bir-çok ilmi ve içtimai cemiyetlerle, teşkilatlarla bağlantıya geçerek Moskova'da ilimler akademisinde Kırım'da ki tarih ve medeniyet Abidelerinin vaziyeti hakkında bilgi verdi.

1923 senesinden itibaren Usein Badaninskiy tüm istidadını teşkilatçılık kabiliyetini, bilgisini halk dekorasyon sanatına sergilemeye kullandı.

Kırım Tatarlarının tarihini, etnografyasını, arkeolojisini öğrenerek ve medeni zenginliklerini koruyarak işe başladı. Aynı devirde Usein Badaninskiy gayretle halkımızın unuttuğu sanatları diriltmeye çalıştı.

İsmail Gaspıralı' nın ev - müzesini ve kütüphanesini donatmak için emeğini ve bilgilerini harcamıştır.

1924 senesinde başkanlık yaptığı müzede, 2254 adetten ibaret olan nadir el yazılı kitaplar bölümünde 211 tane kitap toplanmıştır. Usein Badaninskiy pedagoji faaliyetine Tatar bedii sanayi mektebinde devam etmiştir. Kırım'ın farklı şehirlerinde ve köylerinde, orta çağ Kırım Tatarlarının halk dekoratif ameli medeniyeti ve bugünkü Tatar kültürü hakkında dersler vermiştir. Bu mekteplerden birinde okuyan ve daha sonra büyük bir ressam olan Amet Ustayev' in hatıralarına göre, Usein Badaninskiy' nin derslerine pek çok talebe katılır ve onu büyük bir dikkatle dinlerlerdi. Usein Badaninskiy' nin rehberliği altında müze nüfuslu bir ilim merkezi haline çevrilmişti. Usein Badaninskiy Çufut kale, Eski Yurt Çerkez Kermen ve Eski Kırım'da yapılan kazılara kendisi bizzat iştirak etmiştir. Daha sonra Kırım Tatar türbeleri hakkında önemli ve ilmi risaleler yazmıştır.

Kırım Tatar medeniyeti etrafında, öğrenme maksadıyla 1925 senesinde oluşturulan arkeolojik, etnografik çalışmalar, o devrin önemli ilmi tedbirlerinden biri olmuştur.

1925 senesinin Nisan ayında, Paris'te bugünkü bedii (eşi, benzeri olmayan) sanayisinin sergisini teşkilatlandırmıştır. Bu sergiye gönderilen numunelerin seçimi sırasında Usein Badaninskiy aktif olarak rol aldı. Paris' e erkek ve kadınların milli elbiselerini, kilimler, maramalar (örtü), nakışlar, bakır ve gümüş kaplar gönderilmiştir. Neticeler çok iyiydi. Kırımdan gelen numuneler tunç madalyayla takdir edilmiştir.

1925 senesinin ikinci yarısında "Alim" adlı film çok büyük ilgi görmüş ve kendini tarihte kabul ettirmiştir. Usein Badaninskiy Kırım'ın en itibarlı doğu alimlerinden biri olarak kendine ait eserlerini "Yeni Doğu", "Kırım", "İleri", "Tavriya Tarih Arkeoloji ve Etnografı Cemiyetinin Haberleri" dergilerinde yayınlanmıştır. Kendiside bu cemiyetin faal üyelerinden birisi olmuştur.

Usein Badaninskiy cemaat işleri ile uğraştığından resim sanatında kalıcı eserler meydana getirememiştir. O' nun "Aydın Gece", "Bakırcının Ustahanesi" adlı resimleri bilinmektedir. Maalesef Usein Badaninskiy' nin birçok arzusu yerine getirilememiştir. 1934 senesinde sebep göstermeden vazifesi bıraktırılmış, 1937 senesinde yakalanmış ve 1938 yılında ise Tatar Milliyetçiliği ile suçlanarak kurşunlanarak öldürülmüştür. Başkanlık yaptığı Bahçesaray' da ki Hansaray Müzesinde bırakmış olduğu eserler Tatar milletine yapmış olduğu en büyük hatırasıdır. Sovyet yönetimi Kırım Tatar halkı arasında az sayıda çıkan bu çeşit istidatlı insanları yok ederek Tatar Milletinin önünü kesmek istemiştir. Ama becerememiştir.

Bahçesaray Müzesinin başkanı ve ilk müdürü olan Usein Badaninskiy adını ebedîleştirmek ve onun adıyla Kırım Tatar Sanat Müzesini ve Bahçesaray ile Akmescit şehirlerinde ki birer sokağın adını adlandırmak bizim ona karşı bir görevimizdir.

Yazarın Adı: Elmira ÇERKEZ - KIRIM

KALGAY Dergisi Yıl : 5 Nisan – Mayıs – Haziran 2001, Sayı:20, Sahife 13 ten alınmıştır.