Şiirde genellikle dize sonlarında ve dizelerin aynı numaralı hecelerinde bulunan eş sesli kelime ya da aynı görevde olmayan, ses bakımından benzeşen ek; kafiye. Uyaklar, Türk şiirinde, özellikle de halk şiirinde büyük önem taşır. Uyak kullanmadaki amaç, şiirde etkileyiciliği daha da artırmaktır.
Baçlıca uyak çeşitleri şunlardır:
Yarım uyak: Dize sonundaki hecede yalnızca bir ünsüzü ortak olan uyaktır.
Ben çektiğim kimler çeker
Gözlerin kanlı yaş döker
Bulanık bulanık akar
Dağların seliyim şimdi.
(Kul Mustafa)
Tam uyak: Bir ünlüsü ve bir ünsüzü ortak olan uyaktır.
Tarihin dilinden düşmez bu destan.
Nehirler gazidir, dağlar kahraman.
(Orhan Şaik Gökyay)
Zengin uyak: Birden fazla hece arasındaki ses benzerliğine dayanan uyaktır.
Küfeler tıka basa
Dolu beyaz pırasa
Önünde kırık masa
Bay sebzeci yan gelir.
(Mümtaz Zeki Taşkın)
Cinaslı uyak: Yazılış ve söylenişleri aynı olduğu halde anlamları farklı olan sesdeş sözcüklerle ya da bu sözcüklerin yan yana gelmeleriyle yarattıkları ses kaynaşmasıyla oluşturulan benzerliğe cinaslı denir. Cinaslı uyak halk şiirinde özellikle manilerde yaygın olarak kullanılır.
Gam zedeler, gam zedeler
Sinemi ok delemez
Delerse gamze deler.
Bu temel uyakların dışında bir de açık ve kapalı uyak vardır.
Açık uyak: Sonu ünlüyle biten hecelerin oluşturduğu uyaktır.
Bu tümsek, koparken büyük zelzele,
Son vatan parçası geçerken ele,
Mehmet'in düşmanı boğduğu sele
Mübarek kanını kattığı yerdir.
(Necmeddin Halil Onan)
Kapalı uyak: Sonu ünsüzle biten hecelerin oluşturduğu uyaktır.
Köpürüp kan akan ırmaklarından,
Tutuşup kül olan ocaklarından,
Hudutlarda gaza bayraklarından,
Alnına ışıklar vuranlarındır.
(Orhan Şaik Gökyay)
Uyağa halk şiirimizde "ayak" da denir. Günümüzde uyak şiirin zorunlu özelliklerinden biri olmaktan çıkmıştır. Çünkü her sesi belli bir harfle karşılayabilen Türk alfabesinin getirdiği olanaklarla, uyak sistemi çok basit bir duruma gelebilmiştir. Öte yandan, Türkçenin ses yapısı, şiirde uyağa gerek kalmadan da kimi zaman ritm, ahenk vb. ögeleri sağlayabilmektedir.
Bu sayfada yer alan bilgilerle ilgili sorularınızı sorabilir, eleştiri ve önerilerde bulunabilirsiniz. Yeni bilgiler ekleyerek sayfanın gelişmesine katkıda bulunabilirsiniz.