Alm. Weltraumflüge (m.pl.), Fr. Vols (m.pl.) spatiaux, İng. Space flights. İlmî bir araştırma yapmak veya onlardan değişik şekilde istifâde etmek için uzaya gönderilen araçların uçuşları. Uzay uçuşları ilmî bir araştırma yapmak veya dünyâ yörüngesine oturtulan bir uydudan yeryüzünde değişik gâyeler için faydalanmak için yapılır. Yeryüzünde faydalanmak gâyesiyle insansız fırlatılan uzay araçlarından başlıca haberleşme, meteoroloji, jeodezi (haritacılık), tabiî kaynaklar, navigasyon vb. sahalarında faydalanılır (Bkz. Sun’î Peyk). Şu anda uzayda bu tip pekçok sun’î peyk mevcuttur.

İlmî araştırma yapmak üzere uzaya gönderilen araçlar da çeşit çeşittir. Bâzıları belirli bir yüksekliğe kadar uçak, roket veya balonla çıkartılarak orada atmosfer, kozmik ışınlar, dünyânın manyetik alanı ve meteorlar hakkında çeşitli ilmî ölçümler yaptıktan sonra geri düşen sonda tipi ve ekonomik araçlardır. Bâzıları ise uzay, yıldızlar vb. hakkındaki araştırmaları atmosferin mâni olucu tesirinin dışında daha sıhhatli yapmak üzere yer yörüngesine oturtulurlar. Yapılacak araştırmanın cinsine göre fırlatılan uzay araçları serisine değişik adlar verilir. Eski Sovyetler Birliğinin Kozmos serisi, Amerikan OSO, Explorer, OAO, OGO, HEAO vb. uçuş serileri bu tipten uçuşlardır. Her serinin inceleme konusu belli olmak üzere başlıca konular morötesi ışınlar, gamma ve x ışınları, manyetik alan, kozmik ışınlar, güneş plazması, meteoritler, biyolojik deneyler vb.dir. Aya ve diğer gezegenlere yapılan insansız uçuşlar da yine özel adları olan programlar dâhilinde yapılırdı. Ayın arkadan ilk fotoğrafı Rusların 1959’daki Luna 3 aracı tarafından çekildi. Amerikan Ranger, Surveyor ve Lunar Orbiter serileri de insansız ay uçuşları ile ilgilidir (Bkz. Aya Seyahat). Venüs, Mars, Merkür gibi diğer gezegenlere yapılan insansız uçuşlar da Venera (Rus), Pioner, Venüs, Mariner Viking gibi seri adları altında yapıldı. Jupiter ve Satürn için Voyager adı altında çeşitli uçuşlar yapıldı.

İnsanlı Uzay Uçuşları: İnsanlı uzay uçuşları Amerika ve Rusya tarafından yine belirli programlar dâhilinde yapılmaktadır. Rusların Vostok, Voskhod ve Soyuz programları, Amerikalıların Mercury, Gemini ve Apollo programları insanlı uzay uçuşlarını ihtivâ eder. Bu kelimeler çeşitli mânâlara gelir. Vostok ve Mercury serisi uzay araçları, tek kişilik ve ilk deneme araçlarıdır. Gemini ve Voshod ise iki kişilik ve kısa süreli uçuşlar için programlanmıştır. Bu uçuşlarla insanın uzayda kalabileceği tespit edildi. Hattâ bu uçuşlarda Amerikan ve Rus iki uzay aracının randevulaşıp kenetleşmesi bile plânlanmıştı. İlk kenetlenmeyi ise Amerikan Gemini 6 ile Gemini 7 uzay gemileri başardı. Apollo, Amerika Birleşik Devletleri tarafından aya gitmek için geliştirilen bir seridir. Bu araçlara da Apollo denir. Rusların Soyuz adlı araçları Amerikalıların Gemini araçlarına benzemekle birlikte, ebat olarak daha büyük ve üç parçalıdır. İlk Soyuz 1 atmosfere dönerken paraşütü açılmadığından yere çakılarak parçalandı. 1975’te Amerika ile Rusya arasında geliştirilen işbirliğiyle Soyuz 19 aracı bir Apollo aracı ile kenetlenerek üç Amerikalı astronot, iki Rus kozmonotu ile ortak deneyler yaptılar. Teknolojiler farklı olsa bile kenetlenme modülü vâsıtasıyla uzayda işbirliği ve kurtarma yapılabileceği ispat edildi.

Uzay İstasyonları (Uzay Laboratuarları): Uzay şartlarında yapılması istenen ilmî deney, inceleme ve içindeki insanların yaşaması için lüzumlu cihaz ve sistemleri ihtivâ eden bir uzay aracı. İnsanlı bir araç olabildiği gibi insansız da olabilir. İnsanlı olanlar, yapılan deneyleri astronotların tâkip etmesi ve çıkabilecek bir arızayı gidermeleri bakımından daha müsâittir. Fakat araçta astronot bulunması tehlikeli olan güneş çevresinde, radyasyon kuşağında, uzayın derinliklerinde inceleme yapılmak istendiğinde insansız laboratuarları kullanmak mecburiyeti ortaya çıkar.

Uzay laboratuarları son derece pahalı, arızalanabilen, yörüngede zor tutulabilen, hatta tehlikeli bir şekilde yeryüzüne düşüp, parçalanabilen araçlardır. Bunun yanında uzay deney ve incelemelerinin yapılabilmesi bakımından çok faydalıdır. Bu bakımdan iki avantajı vardır. Bunlar vakum (boşluk) ve çekimsizlik. Boşluk laboratuarın bulunduğu yörüngede atmosfer yoğunluğunun çok az olmasından ileri gelir. Oradaki boşluk dünyâda elde edilebilecek en iyi vakumdan kat kat üstündür. Çekimsizlik ise aracın yörüngede dönmesinden ileri merkezkaç kuvvetin yerçekimini dengelemesi sebebiyle ortaya çıkar. Gerçekte uzay laboratuarlarında çekimin dünyâdakinin binde birine indiği, içerdeki insan ve eşyânın hemen hemen ağırlıksız hâle geldiği tetkiklerden anlaşılmıştır.

Boşluk ve çekimsizlik yeryüzünde mümkün olmayan pekçok deney ve incelemeyi mümkün hâle getirir. Bunlardan bâzıları, üstün kaliteli kaynak, bilgisayarlar gibi elektronik cihazlar için mükemmel kristaller üretmek, çeşitli ilâçlar (insülin ve interferon gibi) imâl etmek, elektroforez, kusursuz cam imâli, çeşitli dokuları, bitki, mikrop, böcek ve canlıları uzay şartlarında incelemek, atmosferin mâni olmasından uzak yıldızları, uzayı ve bilhassa yeryüzü tabiî kaynaklarını incelemektir.

SKYLAB, ABD Uzay Dairesi NASA tarafından 1973’te bir Satürn-5 füzesiyle fırlatılmış uzay laboratuarıdır. Ağırlığı 75 ton olan bu aracın iç hacmi 330 m3 civârındadır. İçinde araştırma, yatak, banyo, hattâ oyun odası bölümleri bile vardır. İlk fırlatma ânında titreşim yüzünden güneş enerjisi sağlayan kanatlardan biri koparak hasarlandı. Diğer kanat ise katlı kalmıştı. 11 gün sonra fırlatılan bir astronot ekibi bu arızaları gidermeyi başardı. Araca giden üç ekip sırayla 28, 59 ve 84 gün kalarak çeşitli deney ve incelemeler yaptı. Ayrıca laboratuar teleskopunu kullanarak güneşin ve konutok yıldızının pekçok resmini çektiler. Daha sonra serbest bırakılan Skylab 1979’da Hint Okyanusu üzerinde atmosfere girerek parçalandı. Yerden kumanda ile meskun bölgelerden uzaklaştırılan aracın bir kısmı Avustralya’nın batısına düştü. SALYUT, Soyuz araçlarına uzay limanı olarak kullanılmak ve içinde çeşitli araştırmalar yapmak üzere Ruslar tarafından fırlatılmış bir laboratuardır. Yaklaşık 30 ton olan bu aracın Soyuz ile kenetlenmiş hâlinin uzunluğu 20 metre kadardır. Gâyesi Skylab’ınkine benzerdir. İlk Salyut 1971’de fırlatıldı. Soyuz 10 ile Salyut’a varan bir ekip teknik bir ârıza sebebiyle kenetlenemeden geri döndüler. Daha sonra gönderilen bir ekip Salyut’a girmeyi başararak 23 gün deney ve inceleme yaptılar. Bu ekip yeryüzüne dönerken oksijen kaçağı yüzünden boğularak öldüler. 1973’ten beri gönderilen ekipler günümüze kadar pekçok çalışmalar yaptı. Salyut’ta çalışan kozmonotların yakıt ve malzeme ikmâli insansız araçlarla sağlanmakta, yörüngesini düzeltmek için ise uzay romörkleri kullanılmaktadır.

SPACELAB, ABD ile on bir Avrupa ülkesinin işbirliğiyle geliştirilen bir uzay laboratuvarıdır. 15 ton ağırlığında olan bu araç, Uzay Mekiği aracının arkasında bulunur. Deney malzemelerini NASA ve ESA ortak olarak sağlamaktadırlar. Bu araçla 40 uçuş yapılması plânlanmış ve Japonlar 1988’den îtibâren projenin % 40’ını finanse etmeyi kabul etmiştir.

İlk Spacelab 1983’te Uzay Mekiğiyle uzaya yollandı. Yapılması plânlanan deneylerin bâzıları şöyle sıralanabilir: Böcekler üzerinde çekimsizliğin tesiri, tohumların çekimsiz olarak filizlendirilmesi, kusursuz cam, küre imâli, dünyâ kaynaklarının tespiti vb. Daha sonra yılda birkaç kere Spacelab uçuşları devam etti. Meselâ Mayısı 1985 ‘te Uzay Mekiğiyle gönderilen Spacelab’de ayrıca 24 fâre ve 2 maymun da vardı. Deney hayvanlarından ve bozulan yemlerden çıkan koku mürettebatın baygınlık geçirmesine sebep oldu.

İlerde uzay endüstrisinin kurulacağı ve uzay laboratuvarlarının endüstri malzemesi ve ilâç üreten fabrikalar hâline geleceği düşünülmektedir. Uzay Mekiği Challenger’in Nisan 1983’teki uçuşunda, tıp ve sanâyide çok kıymetli 1000 kadar mükemmel lateks küreciği îmâl edildi. Şu anda bile uzay endüstrisi için yatırımlar yapılmaktadır.

Uzay Mekiği: Uzaydaki istasyonlara insan ve araç taşımak gâyesiyle yapılmış, yeniden kullanılabilen uzay aracı. İlk Uzay Mekiği Cloumbia’yı sonra daha gelişmiş olan Challenger, Discovery ve Atlantis tâkip etmiştir. Uzaya taşıdığı araçlar yanında, Spacelab adlı laboratuvar da uzaya Uzay Mekiğiyle gönderilmektedir.