on ikinci yüzyılın sonunda ve on üçüncü yüzyılın başında yaşamış olan coğrafyacı, seyyâh. İsmi Yâkût, künyesi Ebû Abdullah, lakabı ise Şihâbüddîn’dir. Asker bin Ebî Nasr İbrâhim el-Hamevî adlı bir tüccârın terbiyesinde büyüdüğü için Hamevî ismiyle meşhur olmuştur. Rum bir âilenin çocuğu olduğundan Rûmî diye de tanınır. Doğum yeri, kesin olarak bilinmemektedir. 1168’de doğdu. 1229’da Halep’te öldü.

Esir olarak Bağdât’a getirilip satılan Yâkût-ı Hamevî bir tüccar olanAsker bin Ebî Nasr İbrâhim el-Hâmevî’nin yanında kaldı. Bağdat’taki ilmî cemiyetlere katıldı. Ticâret için birkaç defâ Amman, Kîş gibi yerlere gitti. Güzel yazı yazmasını bildiği için geçimini temin için ücretle kitap istinsah etti (yazdı). Mesleği sebebiyle birçok kitapları inceleme fırsatı buldu ve geniş bilgi sâhibi oldu. Fakat eline geçen Eshâb-ı kirâma düşmanlıkla ilgili Hâriciyye fırkasına âit kitapları okuyup onların etkisinde kaldı. Hârîcilerin bozuk fikirlerinin yayılması için çalıştı. Şam, Haleb, Musul ve Erbil’e gitti. Bozuk fikirleri sebebiyle gittiği yerlerde tutunamadığı için Horasan’a kaçtı. Horasan’ın Merv şehrinde bir müddet kaldı.

Gittiği yerlerde birçok seyâhat notları derledi. Bu notlarından ve kütüphânelerdeki eserlerden istifâde ederek Mu’cem-ül-Büldân adlı eserini yazdı. Daha sonra Nesâ, Hârezm ve Mâverâünnehr taraflarına gitti. Ortaya çıkan Moğol yağması ve zulmünden kaçarak Musul’a geldi. Bir müddet Musul’da kaldıktan sonra Haleb’e geçti. Bir müddet sonra tekrar Musul’a döndü. Daha önce yazmağa başladığı coğrafî eserini bitirdi. Sonra Mısır’a gitti. En son olarak Haleb’e döndü. Coğrafî tercümelerini gözden geçirmekle meşgulken 1229 senesinde öldü.

Eserleri:

1. Mu’cem-ül-Büldân: Harf sırasına göre yazılmış geniş bir coğrafya lügatidir. Sekiz ciltten meydana gelen bu eserin birinci cildinde beş bölümlük bir girişten sonra harf sırasına göre coğrafî isimleri anlatmaya başlamıştır. Sâdece, coğrafya lügati olmayan bu eserde, bilgi verilen beldenin kısa târihçesi, îmâr ve medeniyetteki yeri, orada yetişen meşhur âlimlerle ilgili bilgiler de yer almıştır. Türk târihinin ikinci çağı için önemli bir kaynak olan eserde, Oğuzların ve diğer Türk boylarının bulundukları yerlere dâir bilgiler de yer almaktadır. Eserde, tahkîk edilmeden konulan mevzûlar da vardır.

SeyyidMuhammed Emir el-Hancî bu esere Mu’cem-ül-Umrân adlı bir ciltlik zeyl yazmıştır. Bu ek eser de kitabın orijinaliyle birlikte basılmıştır. Mu’cem-ül-Buldân, Mısır’da zeyliyle berâber on cild hâlinde basılmıştır.

2. İrşâd-ül-Erîb ilâ Mârifet-il-Üdebâ: Mu’cem-ül-Üdebâ ve Tabakât-ül-Üdebâ adıyla da bilinen bu eser altı cilt hâlinde yayınlanmıştır. Alfabe sırasına göre tertip edilen eserde; gramerciler, filologlar, hattatlar, edipler, şâirler ve umûmî bir şekilde bütün âdab ile uğraşanların hâl tercümeleri verilmiştir.

3. Kitâb-ül-Mutetaf fil-Ensâb; Arapların şecerelerine dâirdir.

4. Kitâb-ül-Müşterek Vaz’an vel-Muhtelif Sak’an; coğrafyaya dâir bir eserdir.

5. Mu’cem-üş-Şuarâ; eski ve yeni Arap şâirlerinin hâl tercümeleri anlatılmıştır.

6. Kitâb’ul Mebde Vel-Meâd; târihe dâirdir.

7. Kitâb-üd-Düvel; 8. Kitâbu Ahbâr-il-Mütenebbî; 9. Unvânü Kitâb-il-Egânî; 10. Mecmû’u Kelâm-i Ebû Ali Fârisî bilinen diğer eserleridir.

Yâkût’un yazdığı bu eserler, orijinal olmayıp istinsah ettiği eserlerden derlemedir.